Husiatyn z Kierniczkami (zwany takze Usiatyn, Wsiatya), miasto powiatowe w Gali-cyi, lezy na samej granicy rosyjskiej, pod 49° 4' póln. szer. a 43°52' wsch. dlugosci, na prawym brzegu Zbrucza. Na póln. sasiaduje miasto z Olcho wezykiem, na zach. z Czaba-rówka, na pld. z Suehodolem, na wsch. z Hu-siatynem nalezacym do pow. kamienieokiego.

Miasto zbudowane jakby na pólwyspie, na wzgórzu wysunietem na wschód, oblanem z trzech stron Zbruczem. Dolina Zbrucza opada ponizej miasta do 223 m. Zachodnia czesc obszaru wznosi sie najwyzszymi punktami do 275, 300 i 311 m. Obszar miasta zajmuje 2517 mr. 1320 sazni kwadr. Liczba mieszk. 5514 f736 obr. raym. kal, 698 gr. kat., 3780 izraelitów). Wlasnosc wieksza obejmuje roli ornej 954, lak i ogr. 59, pastwisk 106, lasu 302 mr.; wlasn, mniejsza roli ornej 819, lak i ogr. 102, pastw. 30 mr. Orne pola zwa sie: Poplawy, Szmoragowa, Debniki, na Trzasko-wej dolinie, na Krzyzowej drodze, Mogilki, za Grabnikiem, Bowiska; laki sa dwie: Poplawy (sianosec) i Stawisko; pastwisko jedno lezy na granicy Suchodolu, drugie, Ostrowiec, na wyspie Zbrucza; las Grabnik zajmuje pld.-zach. kraniec obszaru miejskiego. H. jest siedziba urzedu powiatowego (st. poczt, polaczona traktem pocztowym z Kopeozyncami o 25 kil. i z drugim H. o 2 kil.), i podatkowego, sadu powiatowego i posterunku zandarmeryi, notary-atu, urzedu pocztowego i telegraficznego, urzedu celnego, komisyi szacunkowej dla uregulowania podatku gruntowego i rady powiatowej. Jest tu szkola etatowa dwuklasowa, jedea lekarz, 3 chirurgów i apteka. Parafia rzym. i gr. kat. sa w miejscu; pierwsza nalezy do dekanatu czortkowskiego, druga do hu-siatynskiego, a obie do archidyeoezyj lwow-

skich. Do par. rzym. katol. naleza prócz H. wsie: Czabarówka, Olchowczyk i Wasylkowce. Rok erekcyi tej parafii nieznany, ale z aktów koscielnych widac, ze istniala ona przed r. 1610. Dzisiejszy kosciól, fundacyi Kalinow-skiego, nalezal do bernardynów az do zniesienia zakonu w r. 1784. Par. gr. kat. obejmuje prócz H. filia w Olchowczyku, Cerkiew murowana. Na uwage zasluguje synagoga, przed 100 laty wymurowana, z gotyckiemi oknami i plaskim niewidzialnym dachem. Stan czynny majatku miejskiego wynosi 2300 zl., dochodu bylo 96 zl. w r. 1881. Tutejsza kasa pozyczkowa gminna, zalozona 1869 f., ma kapitalu 2452 zl. Z instytutów dobroczynnych jest szpital zalozony ze skladek w r. 1855 na 16 chorych. Kapital zakladowy czynil 524 zl. w obligacyach i dom z urzadzeniem. W r. 1881 bylo dochodu 30 zl. Hr. Baworowski, wlasciciel Kopeczyniec, zalozyl fundusz w celu rozdawania rocznej zapomogi miedzy 3 inwalidów. Majatek zakladowy tego funduszu wynosi 500 zl.; w r. 1881 bylo 30 zl. dochodu. Przemysl miejscowy obejmufe, prócz rolnictwa, którem sie prawie wszyscy mieszkan-" cy chrzeseianscy trudnia, wyroby szewckie, grubego sukna i odziezy dla wloscian, wyroby kusnierskie i narzedzi gospodarczych. Gorzelnia tutejsza zalozona na wielkie rozmiary; browar pospolity slynie w okolicy wyborna piwnica. Dawniej byla tu fabrjka wyrobów po-wrozniczych wraz z czesalnia i przedzalnia, lecz upadla w r. 1870. Na jarmarki tutejsze przybywali niegdys kupcy wschodni ze swymi towarami. Az do r. 1872 byl H. waznym punktem handlowym na drodze z Podola galicyjskiego do rosyjskiego. Po otwarciu kolei z Tarnopola do Podwoloczysk stracil dawna znaczenie a do ozywienia handlu przyczyni sie dopiero kolej transwersalna, która polaczy H. ze Stanislawowem, a okolo której rozpoczeto w r. 1882 prace przygotowawcze.

Nad Zbruczem leza dwie straznice kordonowe, jedna na póln. druga na pld. od miasta. Na póln. od miasta lezy takze zaklad kontumacyjny dla bydla, zbudowany w r. 1862, zlozony z 8 o-kolów i szopy do czyszczenia skór. Handel bydlem ustal niemal calkiem w r. 1882 wakn-tek zamkniecia granicy. Z H. idzie gosciniec na zachód do Kopeczyniec a droga powiatowa na pld.-zach. do wsi Krzywenkie. H. nalezal dawniej do pow. czerwonogródzkiego a wojew. podolskiego. Do r. 1559 byl wsia nalezaca do dóbr królew. (ob. H. w pow. kamienieckim). Od Potockich, okolo r. 1819, przeszedl H. do hr. Zabielsideh, dzis do hr. Golnchowskich. August II ustanowil 2 jarntarki w H.; ob. dokum. z r, 1755 w aktach zieia. i grodz. 1.1, str. 144.

Z H. pochodzil Semen Nalewajko, syn kusnierza, pózniej wódz oddzialu kozackiego, stracony w Warszawie 1597 r. Ojciec jego mial spór z Kalinowskim i umarl z pobicia przez slugi panskie. Semen pomscil sie pózniej, pustoszac kalinowski zamek i wlosci. (Szajnocha „Dwa lata dziejów naszych'' t. I, str. 71.). Obwarowane niegdys miasto mialo zamek, lecz ten Turcy zniszczyli. Slady starych, murów obronnych opieraja sie koncami o bieg rzeki.

Na polu ornem „Mogilki" sa slady kurhanów. Wykopywano tu dawniej piekne ozdoby broniowe. Miasto uzy wa pieczeci z 3 wiezami i z 3 gesiami na szczytach. Rycine przedstawiajaca widok H. i krótki opis miasta podal W. Chlopicki w Wiencu z r, 1872 nr. 48. Powiat husiatynski lezy na granicy.rossyjskiej, miedzy 48°53"30" a 49°18' pln. szerokosci i miedzy 43°25'30" a 43°53' wsch. dlug. od zach. Na pln. sasiaduje z pow. skalackim i trembowelskim, na zachód z trembowelskim i czortkowskim, na pld. z powiatem borszczowskim a na wschód z pow. ka-mienleckim w gub. podolskiej. Graniczna linia miedzy pow. skalackim idzie od Zbrucza w prostym kierunku na zachód przez Bereznik (326 m.), przerzyna Gnile miedzy Dubkowca-mi a Pustolówka, opada do 323 i 296 m., potem wznosi sie do 322 m., w Chlopówce skreca na pln., w Laskowej dolinie opada do 304 m., w Kluwincach wznosi sie do 348 m., nastepnie skreca znowu na zachód, przerzyna potok Glodne stawy, wchodzi na potok Tarcze a skrecajac na pld. idzie dalej jako granica od powiatu trembowelskiego. Dzielac folwark Boguckiego od folw. Stadnia dochodzi 340 m., skreca na pln, zachód i idzie w tym kierunku az do Iwa-nówki (353 m,); stad zwraca sie na pld. zachód, opada do 329 m., skreca znowu na pln. zachód, opada do 310 m. a przybierajac potem kierunek pld. zach. przerzyna w Mszancu gosciniec trembowelsko-husiatynski i Lysa góre, zatacza sie na pld. wschód, a od Waligóry (343 m.) na pld. zachód, przerzyna jeszcze dwa razy ten sam gosciniec, wbiega na potok Na-krasów i konczy sie w miejscu jego ujscia do Seretu. Ta rozpoczyna sie granica od powiatu czortkowskiego.

Na przestrzeni 2 kil. tworzy ja Seret, potem zwraca sie ona na pld. wschód, idzie przez las Panteliche, Kowalówke (356 m-), przerzyna gosciniec kopeezyniecko-czort kowski (302 m.), potok Niczlawe, skreca na pld., opada do 294 i 271 m., wznosi sie znowu ao 286 m., przerzyna drugi raz Niczlawe, przybiera kierunek wsch. i idac przez Zawalikat (301 m.) konczy sie wzgórzem Mogilka. Tu rozpoczyna sie granica od pow. borszczowskie-go. Biegnie ona na pld. wschód az do Zbrucza nie wznoszac sie nigdzie po nad 306 m. a opadajac w koncu do 264 m. Granice wschodnia tworzy Zbrucz.

Powiat lezy na wyzynie podolskiej i nalezy do dorzecza Dniestru za posrednictwem Seretu, Hiozlawy i Zbrucza, Seret tworzy na przestrzeni 2 kil. zach. granice i przyjmuje od lew. brz. ze znaczniejszych doplywów w obrebie powiatu potok Nakrasów. Niczlawa powstaje na pln. zach. z kilku potoków, miedzy którymi najwazniejsze Strzalka i Krecilów. W Kopeczyncach lacza sie te potoki a stad plynie N. na pld., w Hadynkowcach o-puszcza granice pow. i wchodzi do pow. ezort-kowskiego; nastepnie przerzyna króciutkim 3iegiem pld. zach. konczyne pow. husiatyn-skiego i wraca znowu do pow. czortkowskiego. Ze znaczniejszych doplywów przyjmuje ona w obrebie pow. od praw. brzegu pot. Zabi, od lewego Rudke. Zbrucz plynie od pln. ku pld. i nalezy jako graniczna rzeka od wsi Postolów-

na pln. do Kuciubinczyk na pld., na przestrzeni 22 kil. (w linii powietrznej) do powiatu a przybiera liczne doplywy od praw. brze-n, z których najznaczniejsze potok Gnila z Tajna, Suchodól ze Slobódka, Krywenkie i pot. Bosyrski. Gnila wchodzi do pow. od pln. z pow. skalackiego, plynie na pld. wschód przez Postolówke, Rakówkat. Horodaice, Liczkowee i Trybuchowce, tworzac liczne male stawy i zabierajac doplywy, z których najwazniejszy Tajna. Ten plynie od pln. zach. z Iwanówki (w pow. trembowelskiroj przez Hawilów maly wielki, Chorostków, Calopówke, Celejów, Myszkowce, Nizborg stary, Samoluskowee a w Liczkowcach wpada do Gnily. Suchodól powstaje z kilku potoków plynacych od pln. zach., miedzy którymi Dworzyska i Rudka najznaczniejsze. W Sidorowie przyjmuje on od pr. brz. Slobódke i plynac na pld. wschód u-chodzi do Zbrucza. Pod wzgledem ukladu pionowego nosi pow. wybitne cechy wyzyny podolskiej. Powierzchnie zlobia jary potoków i dziela na liczne czesci. Znaczniejsze wynioslosci znajduja sie w zach. stronie, jak ap. Lysa góra w Mszancu ze szczytem 360 m. wysokim. Las Zaryzy ze szczytem t. n. 372 m. wys. i drugim dochodzacym 381 m., Domado (363 m.) w Jablonowle. W stronie pln. wsch. miedzy Gnila a Zbruczem wznosza sie jeszcze wyzsze wzgórza, a mianowicie las Bohul ze szczytem t. n. (413 m.) i di-ugim 423 m. wys., najwyzszym punktem w powiecie. Inne wynioslosci sa mniej znaczne, od 300 do 350 m., niektóre opadaja ponizej 300 m. Doliny opadaja w niektórych miejscach znacznie, najnizej nad Zbru-czem (224 m. na pln. a 202 m. na pld.). Prze-wazna ich czesc wznosi sie od 260 do 280 m. Obszar pow. zajmuje 902-95 kil. kw. (16'40 mil kw.). Gmin jest w powiecie 55, obszarów dworskich 53, przelozenstw obszarowych 26, a wiec jednostek administracyjnych 81. Gmin katastralnych 51. Miedzy gminami sa 4 miejskie: miasto Husiatyn (z obszarem dworskim) i miasteczka: Chorostków, Kopeozynce, Probuz-na, wszystkie z obsz, dwor.j a 51 wiejskich Bednarówka, Bosyry gm. i obsz. dwór., Cele-jów gm. i obsz. dwór., Chlopówka gm. i obsz. dwór., Czabarówka gm. i obsz. dwór., Czarno-konce male gm. i obsz. dwór., Czarnokonce wielkie gm. i obsz. dwór., Czarnokoniecka Wola gm. i obsz. dwór., Hadynkowce gm. i obsz. dwór., Howilów maly gm. i obsz. dwór.. Howilów wielki gm. i obsz. dwór., Horodnica gm. i obsz. dwór., Hrynkowce gm.iobsz. dwór , Jablonów gm. i obsz., Karaszynce gm. i obsz., Kluwince gm. i obsz. dwór., Kociubince gm. i obsz., Kociubinczyki gm. i obsz., Kotówka gm. i obsz., Krogulec gm. i obsz., Krzywenkie gm. i obsz., Liczkowce gm. i obsz., Majdan gm. i obsz., Mszaniec gm. i obsz., Myazkowce gm. i obsz.. Nizborg nowy gm. i obsz., Nizborg stary gm. obsz., Nowostawce gm. i obsz., Olchow-czyk gm. i obsz., Oparszczyzna gm. i obsz., Oryszkowce gm. i obsz., Peremilów gm. i obsz., Postolówka gm. i obsz., Raków kat gm. i obsz., Samoluskowce gm. i obsz., Sidorów gm.iobsz., Siekierzynce gm. i obsz., Slobódka, Suchodól gm. i obsz., Suchostaw gm. i obsz., Szydlowce gm, i obsz., Tlustenkie gm. i obsz., Trojanów-ka gm. i obsz., Trybuchowce gm. i obsz., Tu-dorów gm. i obsz., Uwisla gm. i obsz., Wasyl-ków gm. i obsz., Wasylkowce gm. i obsz., Wierzchowce gm. i obsz., Zabince gm. i obsz., Zielona gm. i obsz. Roli ornej jest w powiecie 113522 mr. Z tego przypada na posiadl, wieksza 46849, na mniejsza 66674; lak i ogrodów 14819 (7029 pos. wiek., 7790 pos. mniej.); pastwisk 4095 (2627 pos. wiek., 1468 pos. mn.); lasów 19703 (19635 pos. wiek., 68 pos. mn.), stawy i moczary zajmuja 769 mr. Gleba pszenna. Z obszaru uprawnego uzywaja pod uprawe pszenicy od 13 do 14 procent; zyta od 13 do 15 proc., jeczmienia od 16 do 19 proc., owsa od 7 do 9 proc., kukurydzy w pld. czesci przeszlo 5 proc., w póln. ponizej l proc., prosa ponizej l proc., hreczki przeszlo 5 do 7 proc., roslin straczkowych przeszlo l do 2 proc., rzepaku ponizej l proc., lnu ponizej l proc., konopi blisko 2 proc., tytuniu od 0'0l do 0'35 proc., buraków pastewnych ponizej l proc., buraków cukrowych ponizej l proc., kartofli przeszlo 8 proc., kapusty ponizej l proc., koniczyny przeszlo l proc., innych roslin pastewnych przeszlo 2 proc. Ugór jednoroczny zajmuje od 18 do przeszlo 22 proc. Z obszaru ziemi uzywanego w gospodarstwie zajmuje rola orna od 94 do 95 proc., laki od 5 do t>; chmielarnie ponizej l proc. Pszenicy wydaje hektar w przecieciu 12 do 14, zyta 9 do 12, jeczmienia 12 do 13, owsa przeszlo 16, kuku-rudzy 12 do 15, ziemniaków 96 do 112 hektolitrów, siana 12 do 14 cemnarów. Las obejmuje z calego obszaru 11 do 20 proc.

Znaczniejsze lasy znajduja sie kolo Horodnicy, Ko-peczyniec, Husiatyna a najwieksze w pld. zachodniej konczynie kolo Tudorowa, Liczba bydla w ogólnosci wynosila w r. 1869 sztuk 64000, zatem przypadalo wówczas 65 na kil. kwadr, a sztuka na jednego mieszkanca. W szczególnosci bylo koni 10000, bydla rogatego 14000, owiec "31000, swin 9000. Ludnosci bylo wedle spisu z 1869 r. 66320, a jest 77791 wedle spisu z r. 1880 i pod tym wzgledem zajmuje powiat obecnie 34 miejsce w Galicyi. Miedzy ludnoscia jest 39386 zens., 38405 mes.; 77192 ludnosci krajowej, 599 zakrajowej.

Pod wzgledem wyznania rozrózniamy 19293 mk. jrzym. kat., 46182 gr. kat., l orm. kat., ^1 gr. | wschodniego; 25 augsbur., l anglikanskiego, 12286 mojzesz., 2 innego wyznania.

W stosunkach towarzyskich uzywa jezyka polskiego 17060 mk,, ruskiego 52157, niemieckiego 7006, jezyków obcych 8. Ze wzgledu na stopien wyksztalcenia jest 6332 mk. umiejacych czytac i pisac, 1327 umiejacych tylko czytac, 70132 nie umiejacych ani czytac ani pisac. Slepych na oczy jest 82, gluchoniemych 65, oblakanych 11. umyslowo niedoleznych 16. Przemysl nieznaczny. Pomniejsze wyroby tekstylne wyrabiaja w Ohorostkowie, Husiaty-nie i Kopeczyncacb; garncarstwem, garbarstwem trudnia sie w Kopeczyncacb; huta wapienna jest w Postolówce, mydlarnia w Kope-czyncach, browar pospolity w Husiatynie i Postolówce, gorzelnie w Bossyrach, Czarnokon-cach wielkich, Czabarówce, Chorostkowie, Husiatynie, Kluwincach, Kopeczyncach, Krzy-wenkiem, Kociubincach, Jablonowie, Horodnicy, Hadynkowcach, Postolówce, Siekierzyn-cach, Probuznej, Trybuchowcach, Tudorowie i Tlustenkiem. Handel nieznaczny. Kolei zelaznej nie ma az dotad w powiecie. W r. 1882 rozpoczeto roboty przedwstepne okolo budowy koki majacej polaczyc husiatynski powiat ze Stanislawowem. Dróg rzadowych jest 18'758 kilom. (8-14 proc.), krajowych 47'550 kilom. (20 64 proc.), gminnych 164'046 kil. (71'22 proc.), razem 230"354 kil. Na 100 kil. kw. przestrzeni przypada dróg rzadowych 1'927 kil., krajowych 4'883 kil., gminnych 16'847 kil., razem 23'657 kil. Gosciniec wchodzi tutaj z pow, trembowelskiego z Kobylowlók do Suchostawu, idzie w kierunku pld. wsch. do Kopeezyniec, stad na wschód przez Wasylkowce, Czabarówke do Husiatyna, przerzynajac powiat na.2 równe prawie polowy.

Z Kopeczyniec idzie boczna linia na pld. zachód do Ozortkowa, a z Husiatyna droga powiatowa na pld. zachód do wsi Krzywenkie. Ogól podatków bezposrednich czynil w 1880 r. 102385 zl., a zatem wypadalo na glowe l zl. 50 et. w. a. Pow. tworzy wraz z powiatem trembowel-skim okrag szkolny. Szkól jest w powiecie 41, same ludowe. Etatowa 4 klas. maja Ko-peczynoe; etat. 2 kl. Chorostków, Czarnokonce wielkie, Hadynkowce, Horodnica, Husiatyn, Jablonów, Krogulec, Probuzna i Suchostaw; etat. l klas. Chlopówka, Ozabarówka, Czarno-konce male, Howilów wielki, Kluwince, Ko-ciubince, Kociubinczyki, Krzywenkie, Liczko-wce, Mszaniec, Nizborg stary i nowy, Orysz-kowce, Peremilów, Postolówka, Samoluskow-ce, Sidorów, Siekierzynce, Szydlowce, Tlu-stenkie, Tryb ucho wce, Wasylkowce, Zabince; filialne: Bossyry, Celejów. Myszko wce, Ole-chowczyk, Suchodól, Tudorów i Ilwisla. Etatowa zenska jest w Kopeczyncach. Doktorów medycyny jest w powiecie 3, chirurgów 7, aptek 3. Kas pozyczkowych gminnych 12. Zakladów dla ubogich 2. W powiecie sa 2 sady powiatowe: w Husiatynie i Kopeczyncach. Hu-siatynski dekanat grecko-katolicki nalezy do archidyecezyi lwowskiej i obejmuje 29 parafij, a mianowicie prócz Husiatyna: Celejów, Cho-rostków, Czabarówka, Hadynkowce, Horodni-ca, Howilów wielki, Iwanówka (pow. trembo-welski), Jablonów, Kluwince, Kociubince, Ko-peczynce, Krogulec, Mszaniec, Nizborg nowy, Oryszkowce, Peremilów, Postolówka, Probuzna, Samoluskowce, Sidorów, Suchodól, Suchostaw, Szydlowce, Tlustenkie, Trybuchowce, Tudorów, Uwisla, Wasylkowce. Liczba mk. gr. kat. w dekanacie czyni 37278 wedle sze-matyzmu z r. 1881. Lu. Dz. i B. B.

Husiatyn , miasto po obu stronach Zbrucza; polowa wiec nalezy do gubernii podolskiej do pow. kamienieckiego, a druga polowa do Galicyi (ob. nizej). W czesci polozonej w pow. kamienieckim, gminie Olchowiec, jest zarzad policyjny, urzad pocztowy, telegraf, komora pograniczna (r. 1876 wywieziono tedy za granice towarów na 910402 rs., przywieziono za 515334 rs.) z Austrya (par. katolicka w Kutkowcach). Miasteczko nedzne, blotne, zle zabudowane, ludnosci do 1000; jest tu szkola wiejska, rzemieslników 24, sklepów 4, domów 240, mlyny, apteka, ziemi wlosc. 523 dz., dworskiej w czesci Zelskich z Józe-fówka 937 dzies.; Moderowskich a dzis Anny Chlebowskiej 165 dz. Przed kilku laty pobudowana cerkiew pod wezwaniem sw. Kosmy i Damiana liczy 1282 paraf, i 28 dzies. ziemi. H. byl pierwotnie wsia, nalezaca do dóbr królewskich. Królowa Bona, dla zaokraglenia starostwa swego barskiego, weszla w dobrowolna umowe z posiadaczem wsi Manikowce, graniczacej z temze starostwem, Janem Swier-czem z Olchowiec, dajac mu w zamian Husiatyn. , Zygmunt August pozwolil w 1559, aby Jan Swiercz z Olchowiec wies swa dziedziczna „Wsiathin" przeistoczyl na miasto i obdarzy] go prawem magdeburskiem i jarmarkami na Nowy rok, Zielone Swiatki i S-ty Mateusz. Pod zarzadem Swiercza musialo miasto predko wzrastac i dojsc do dobrobytu, gdyz wzbudzilo to zawisc, zaczeto powstawac na uniewaznienie zamiany, tak ze oparlo sie to o króla, który dal nastepny wyrok w 1567 r: „Dal król JM nieboszczyk Zygmunt, za zadaniem królowe, Bony, Husiatyn i wies Kutkowce Swierczow" niejakiemu, za wies Manikowoe (pow. lityn ski), która przylegla do zamku barskiego. Da-waja sprawe rewizorowi^, ze przedtem Manikowce, kiedy sie stal frymark, byly osiedlejsze nizli teraz i przechodzily pozytkami Husiatyn i Kutkowce, i sama królowa nieboszka

Swiercza starala sie o ten frymark, któraby sie nis;dy nie starala, by byl mial byc ze szkola. Jakoz Swiercz niebardzo go rad uczynil, a teraz iz H. osiedlejszy i pozyteczniejszy, sta-

0 sie to pilnem staraniem i nakladem nieboszczyka Swiercza; jako tez iz Manikowce spu-stoszaly albo mniejszy pozytek czynia, niczem sie innem nie dzieje, jedno niedbaloscia staros-

ió w. Przeto frymark ten J. K. M. za dlugiem i iberacyami zostawic raczyl." (Archiwum glówne, Acta revisionis Nr. 18, fol. 71). Nastepnie H. nalezal do Kalinowskich. W 1594 r. watazka kozacki Semen Nalewajko, urodzony w Husiatynie, mszczac sie na Kalinow-skim za smierc ojca, uderza na Husiatyn, zdb-jywa zamek, miasto na lup oddaje i pali go zupelnie (Encyklopedya wieksza, str. 19). Po wygasnieciu linii mezkiej Strusiów na Stanislawie poleglym w rastawieckiej potrzebie, Kalinowscy ich sukcesorowie (Walenty, Aleksander ozeniony z Elzbieta a Adam Kalinow-ski z Katarzyna Strusiówna) zebrali sie w H. 20 pazdziernika 1623 r. dla zawarcia umowy

1 podzielenia sie ojcowizna. Adam wzial Tul-czyn (Nestewar)^ Grzegorz Human a Marcin Husiatyn.

Wkrótce dwaj pierwsi zmarli bezdzietnie (•[• 1639, -j* 1633); cala wiec ogromna fortuna Strusiów i Kalinowskich dostala sie Marcinowi hetmanowi w. kor. Rozrzucona ona byla az w 4 województwach: makiem, podol-skiem, wolynskiem i braclawskiem; do samej Humanszczyzny nalezalo 8 kluczów, prócz tego klucz brahilowski: 2 miasta i 25 wsi (pózniejsza scheda Jerzego Szczesnego Potockiego) klucz mohylowski, kalinowski, bakaczowski, troscianiecki (Adamgrod), czerepaszczyniecki, wierzchowacki, baraczynski, hulowski, tusta-niecki, nemejski, bohopolski i inne miasta: Janów, Pietniczany, Zwaniec, Husiatyn i inne.

Wkrótce Marcin Kalinowski ginie wraz z synem Samuelem pod Batohem (2 czerwca 1652), zostaje tylko syn Samuela i Urszuli z Ossolinskich Marcin, starosta gniewkowski, którego córka Helena, wychodzac za Jakuba Morszty-na wojew. sandomierskiego, wniosla i cala te fortune kolosalna do jego domu. Ostatnia ta ze swietnego rodu Kalinowskich, umiera takze bezdzietnie, robiac spadkobierca krewnego swego Stanislawa Potockiego, wojewode belz-kiego w 1729 r., lecz i ten po 6 latach wladania, nie majac dzieci, przekazuje ja synowcowi swemu Franciszkowi Salezerau Potockiemu.

Akt donacyi, sporzadzony w 1732 r., oblato-wany w grodzie latyczowskira, a wniesiony do akt w Braclawiu. Tak wiec cala fortuna Strusiów, Kalinowskioh dostala sie Potockim, a Franciszek Salezy, ozeniony z Anna Potocka, spadkobierczynia takze wielkiej fortuny La-szczów, mógl sie nazywac prawdziwym królikiem Rusi. Z Kalinowskich, Marcin hetman w k. najwiecej zostawil po sobie pamiatek w Husiatynie; on to okolo 1645 r. wymurowal po prawej stronie rzeki fare i klasztor bernardynów i wiele przyczynil sie do obmurowania miasta i wzmocnienia zamku. Buczaekim traktatem H. dostal sie turkom i wcielony zostal do paszalykatu podolskiego, dopiero za Jana III, w czasie wiedenskiej wyprawy, Jedrzej Potocki kasztelan krakowski, Husiatyn i inne grody podolskie wyswobodzil z rak tureckich. Zamek jako tez obmurowanie znacznie przez Turków zostalo nadwyrezone. Od Potockich wieksza czesc w pow. kamienieckim dostala sie Labedzkiemu, od którego nabyli dzisiejsi posiadacze Zelscy; druga mniejsza czesc Mode-rowskich dzis Chlebowskiej. H. pamietny bytnoscia tu Wladyslawa króla, Jana Kazimierza w czasie wojen tureckich i kozackich, a takze przejazdem cesarza Piotra I. Byly tu niegdys slawne jarmarki, na które przybywali kupcy z dalekiego wschodu. Dr. M.