Podhajce

Słownik Geograficzny KRÓLESTWA POLSKIEGO I INNYCH KRAJÓW SŁOWIAŃSKICH.

Podhajce, miasto powiatowe Galicyi wschodniej, odl. 117 kim. od Lwowa, nad rz. Koro-piec (doplywem Dniestru), z przedmiesciami: Siólko (od wsch,), Nowa Grobla (od pld.), Halicz i Holendry (od zach.), Staremiasto i Za-hajce (od pln.); granice: wsch. Biolokiernica, Michalówka, pld. Madzielówka i Wierzbów, pld.-zach. Uhrynów, zach. Rudniki, pln. Mu-zylów i fol. Justynówka. Dawniej byly tu trzy stawy: jeden na wschód od Zahajec, drugi na pld. od Zahajec, trzeci na pld. od samego miasta, miedzy przedmiesciami Siólko i Halicz. P. leza w kotlinie mokrej, sród jednego z wynioslych tarasów wyzyny podolskiej, na wzn, 196'5 mt. npm., ztad klimat ostry cechuje te miejscowosc i ztad nazywano miasto zimne Podhajce".

Dokola otaczaja miasto wysokie wzgórza, a wlasciwie krawedzie wyzyny; gleba wprawdzie czarnoziemna, ale i wilgotna, rodzi wiecej slomy jak ziarna. Snieg dluzej tu lezy, niz w pobliskich Brzezanach lub Ma-nasterzyskach.azwisko miasta pochodzi od znacznych lasów (gajów), które obecnie powycinane, tylko od strony Rudnik, Litwino wa i Zawalowa pozostaly jeszcze znaczne obszary lasu, a i w tym juz fol. Uhrynów, glównie z karczunków powstaly, znaczny zrobil uszczerbek.

Z powodu stromych spadków przyleglej wyzyny, ulewy robia znaczne szkody w polach, woda bowiem gwaltownie splywajaca zabiera cala warstwe urodzajnej ziemi; odnosi sie to jednak do gruntów lezacych w obrebie gm. kat. Podhajce z fol. tamze znajdujacymi sie, bo fol. na wschód i poludnie polozone maja glebe podolska urodzajna i klimat lagodniejszy. Obszar dwór. 2742 mr., gminny 4036 mr. Wedle urzedowych danych miasto zajmuje powierzchni 2322 ha 37 arów. W 1870 r. bylo 4570 mk.; w 1880 r. 5943 mk., z tych 900 rz.-kat., 1031 gr.-kat., 4012 izrael. Stan czynny majatku miejskiego wynosi 38220 zlr. 38 et., bierny 12828 zlr.; dochód w 1885 r.. 5075 zlr. 42 et.

Obie parafie w miejscu, rz.-kat. fundowana w 1463 r. przez Jakuba z Buczacza, wojew. podolskiego, ma kosciól murowany p. w. sw. Trójcy. Nalezy do parafii: Bekersdorf (610 dusz), Bialokierni-ca (825), Bozyków (104), Gnilowody (382), przedmiescie Holendry (215), Justynówka (165), Madzelówka (25), Michalówka (160), Muzylów (115), Nowosiólka (435), Siólko (115), Staremiasto (275), Uhrynów (140), Wierzbów (115), Zahajce (370). W calej parafii, nalezacej do dek. konkolnickiego, jest katol. 5066, izrael. 4345. W obrebie parafii istnieje 6 szkól ludowych, a na cmentarzu w Podhajcach i we wsi Beckersdorf kaplice publiczne. W kosciele podhajeckim pochowany jest Stanislaw Rewera Potocki, hetman w. kor., wojew. krakowski (ur. 1579 r.), glosny wódz i rycerz, syn Andrzeja, kasztelana ka-mienieckiego.

Pierwszy raz walczyl pod Gu-zowem w 1607 r., odtad w kazdej potrzebie wojennej sluzac krajowi przez lat 60, ni zdrowia, ni majatku swego dla niego nie szczedzil'; w 46 bitwach przeciw Szwedom, Rosyanom, Wolochom, Turkom, Tatarom i Kozakom pod trzema królami -walczyl lub dowodzil. Byl z kolei podkomorzym podolskim, kasztelanem kamienieckim, 1631 r. wojewoda braclawskim, 1636 r. podolskim, 1652 f. hetmanem poi. kor., 1654 r. hetmanem w. kor., 1655 r. wojewoda kijów., a 1658 r. krakowskim.

Otrzymal starostwa: halickie, barskie, gródeckie, kolomyj-skie, moscickie, drohimskie, radomskie, dolin-skie, kamienieckie i latyczowskie. Dla czestego powtarzania lacinskiego re vera (zaiste), zwykle Rewera" zwany; zmarl 1667 r. w Podhajcach. Pierwsza zona jego byla Zofia Kalinowska, staroscianka podolska, z której córki Elzbieta i Anna oraz synowie Jedrzej, Prokop i Szczesny (Feliks). Powtórnie pojal wojewodzianke woloska Anne Mohylanke, wdowe po Wladyslawie Myszkowskim, wojewodzie krakowskim. Gr.-kat. paraf, w P. obejmuje w miescie 1955 dusz, w filii: Staremiasto 844, Halicz z Holendrami 635, Siólko 859, Tudynka i Zahajce 205, razem 3598 gr.-kat. Dekanat gr.-kat. podhajecki obejmuje 27 par.: Boków, Bozyków z fil. Woloszczyzna, Dry-szczów z fil. Byazów, Dytiatyn z fil. Chocho-niów i Byblo, Hnileze, Holhocze z fil. Zastawce i Wolica, Horozanka, Kalne z fil. Szczepanów, Kotuzów z fil. Michalówka, Litwinów z fil. Rudniki, Markowa z fil. Zaturzyn 5 Hu ta, Madzelówka z fil. Gnilowody, Muzylów, Nossów z fil. Lysa, Nowosiólka Kat z fil. Bia lokiernica, Nowosiólka Lecz z fil. Tessarów-ka i Justynówka, Podhajce, Rybniki z fil. Kotów, Saranczuki z Baznikówka, Sosnów z Ra-kowcem i fil. Siemikowce, Szwejków z Cze-remchowem i fil. Dobrowody, Telacze z przy-siól. Obozowisko Król., Toustobaby z fil. Kor-zowa i Zawodówka, Troscianie, TIwsie z Malo-wodami i przysiól.: Wydra, Mohyla, Makowy-sko i Pasowysko, Wierzbów, Zawalów z przysiólkami: Kamienna Góra, Seredne, Zastawce i Jablonówka.

Caly dekanat liczy 38811 gr.-kat. W P. jest szkola etatowa meska 4-kl. o 7 nauczycielach, szpital zalozony z funduszów wy dzialu powiatowego i datków dobroczynnych, na 40 lózek, a w 1873 r. uznany jako zaklad powszechny. W 1875 r. powiekszony na 60 lózek.

Stan czynny majatku 25874 zlr. 46 et., bierny 696 zlr., dochód w 1883 r. 7660 zlr. 60 et. W czasie miedzy 1876-1881 r. bylo w P. szklarzy 2, ciesli 2, kolodziejów 2, zegarmistrz l, handlarzy zelazem 4, kowali 6, garncarzy 4, cegielnik l, rzezników 8, piekarzy 3, kupców zbozowych 2, gorzelnia l, kupców gorzalka l, oberzystów 2, dzierzawca propinacyi l, azynkarzy 17, kupiec plótnem l, krawców 10, handlarz skórami l, szewców 13, kusnierzy 30, bednarzy 33, stolarzy 9, agent l, aptekarzy 2, balwierzy 6, notaryusz l, furmanów 3, kramarzy 3, faktorów 5.

Przez miasto przechodzi gosciniec rzadowy ze Lwowa na Przemyslany, Brzezany, Podhajce, Manaste rzyska do Stanislawowa. Zydzi podhajeccy slyna ze sprytu do handlu i nieuczciwosci. Przedmiescia zamieszkuje ludnosc rolnicza. Na przedmiesciu Staremiasto znajduje sie szpital; na przedmiesciu Siólko stoi dotad zamek, siedziba Rewery, slawny zwyciestwem (1665 r.) Jana Sobieskiego, które odniósl jako hetman poi. kor. z 12000 wojska nad 80000 Tatarów pod dowództwem Nuradyna i 24000 Kozaków pod Doroszenkiem, przy czem padlo do 20000 nieprzyjaciól i do 40000 jenców odbito. Zamek obecnie zostal przerobiony na gorzelnie. P. wraz z cal^m kluczem: Rudniki, Lysa, TJhrynów, Kotuzów i Wisniowczyk oraz fol.: Zahajce, Holendry i Siólko stanowi wlasnosc Marceliny ks. Czartoryskiej.

Letnia rezydencya dla wlascicielki niedawno wzniesiono w Lysej. Bielski pod 1516 r. pisze: Marcin Kamieniecki, wwda podolski, z Stan. Lan oko-ronskim i Janem Tworowskim zlaczywszy sie, na piecset Tatarów u Podhaic natrafili, którzy widzac, iz im przyszlo gardlo dac, meznie sie bili, siekli, a potym od naszych sa pobici". Dziedzic P. Jakub Boczackl, bisk. chelmski, wyjednal u króla 1519 r. przywilej, zaprowadzajacy w miescie Podhaycze jarmark na sw. Aleksy. Wkrótce potem P. staly sie wlasnoscia Wolskich, z tych Mikolaj, kaszt, sandom., na mocy przywileju Zygmunta 1536 r., ustanawia jarmark na sw. Marcin. Tenze monarcha, wynadgradzajac zaslugi Wolskiego, przenosi w 1539 r. mieszkanców z prawa polskiego i ruskiego na niemieckie. Zygmunt III pozwala 1590 r., azeby Marcin Wolski, komandor (comendator) poznanski, ssta krzepicki, przeniósl jarmark na Wniebowz. N. P., jako na dzien dogodniejszy, targ zas w sobote ma sie odbywac. Okolo 1630 r. Potoccy odziedziczywszy te majetnosc, pisac sie zaczeli na Pod-hajcach. Jan Kazimierz, wyprawiwszy hetmanów na Ukraine, dazyl za nimi 1663 r. z oddzialem wojska i dni kilka tu sie zatrzymal, oczekujac na piesze pulki.

Gdy hordy tatarskie w 1667 r. rozpostarly swoje zagony az po granice Podola, król znalazl sie zupelnie bezradnym w obec grozacego niebezpieczenstwa, bez pieniedzy, bez wojska. W tej stanowczej chwili zastapil Sobieski, wówczas marszalek i hetman w. kr., nieszczesliwej ojczyznie i skarb i armia. Nie szczedzac, jak zawsze, wlasnego grosza na potrzeby Rzpltej, zapozyczyl sie na zold i uzbrojenie, bo szlachta, zaniepokojona projektem elekcyi za zycia Jana Kazimierza, nie chciala wierzyc w niebezpieczenstwo od granicy tatarsko-kozackiej, i obawiala sie wiecej Kondeusza niz Tatarów, a rada senatu polecila Sobieskieinu ,,niech hetman sam sobie radzi, zoby bylo dobrze, bo tu nie masz ani pieniedzy, ani sukursu zadnego, którego niech sie pewnie nie spodziewa".

Rozdawszy miedzy zolnierzy cala gotówke, zaciagal Sobieski pozyczki na starostwa swoje, zbieral na zastaw, co mógl dostac od Ormian lwowskich i od miast pruskich, kupowal mundury i rynsztunki, zaopatrywal zapasami i armata zamki, zywil wojsko z szpichlerzy swoich dóbr. Zebral w ten sposób 12 tysiecy wojska, i rozdzielil te malenka armie na drobne hufce, którymi wzmocnil zalogi miejsc obronnych, i poobsadzal glówne szlaki i przeprawy przez rzeki, aby tak bronic Tatarom lupiezy i rozrywac ich sily; sam zas, zostawiajac sobie 3000 zolnierzy, przerzucil obóz pospiesznymi marszami z pod Glinian pod Tarnopol, i zatrzymawszy sie tu dluzszy czas, ruszyl na poludnie i rozlozyl sie pod zaslona murów Kamienca, zamierzajac spedzic tam podjazdami cala orde i sciagnawszy nagle wszystkie sily, zgniesc ja u progu Rzpltej.

Tymczasem Tatarzy, zamiast na Kamieniec, zwrócili sie nagle na pólnoc i spustoszywszy zborowskie i zlo-czowskic dobra Sobieskiego, zapedzili sie az pod Pomorzany. O tem spustoszeniu pisze So-bieski do siostry swojej ks. Katarzyny Radzi-willowej; ,,Mój Zborów, Jeziorno, Pomorzany, i wszystko, prócz samego Zloczowa, tak siadly, ze znaku, gdzie co bylo, nie znajduje, a chlopa i na lekarstwo. Wszystko to od P. Boga za wdzieczne trzeba przyjac. Dziedzilów tak szczesliwy, ze i kura w nim nie zginela" (Klucz. Pisma, I, c. l, str. 323). Zawiadomiony o zmianie kierunku zagonów tatarskich, przebiegl Sobieski jak blyskawica z jednego konca Podola na drugi i okopal sie pod Pod-hajcami.

Dnia 28 wrzesnia pisal jeszcze z pod Kamienca do zony, a dnia 4 pazdziernika donosil jej juz o szczesliwem przybyciu pod Pod-hajce (Helcel, Listy, 123) i równoczesnie wydal uniwersal do szlachty, którym zawiadamia o tem co zaszlo. Dnia 5 pazdziernika obieglo obóz podhajecki 150030 Tatarów i 20000 Kozaków. Przez 16 dni wytrzymywal Sobieski szturmy i nuzyl nieprzyjaciól smialymi wycieczkami.

Chlopi z okolicy, sciagnieci do obozu, dzielnie wspierali panów. Ci siermiezni rycerze, pod wodza Sobieskiego, tak sie wprawili w wojenne fortele, ze w nocy brali Tatarom po kilkaset koni, a i samych lapali jak wilków, napadajac na spiacych i naprowadzajac ich na wadoly, poprzykrywane sloma i chrustem. Nakontec znuzone Tatarstwo sklonilo sie do ukladów. ,,Jedyna duszy i serca pociecho, najsliczniejsza i najwdzieczniejsza Maryslenko, dobrodziejko moja!-pisal Sobie skl dnia 21 pazdz. z oswobodzonego obozu pod Podhajcami. - Siedemnascie dni nie przyszlo mi z moim sie Wci sercu memu odezwac poklonem, a to dla tego, zem tyle dni w oblezeniu zostawal od wojsk tatarskich i kozackich, z którego, jak skoro mie P. Bóg uwolnil, tak tejze godziny zaraz oznajmuje Wci sercu me mu, ze wszystko za laska Boza dobrze sie stalo.

Nieprzyjaciól nabito sila; nabrano tak wiele wiezniów, jako nigdy wiecej, jako Polska Polska. Naostatek uczynil sie taki pokój, jaki nie mógl byc na swiecie lepszy na strone króla JMc i Rzpltej" (H. Listy, str. 125).

Do 20000 Tatarów i Kozaków poleglo w tych dniach pod Podhajcami, sultan tatarski zawarl przymierze z Rzplta, która przed kilku tygodniami spodziewal sie zetrzec na proch kopytami swej hordy, a Doroszenko poddal sie i zaprzysiagl wiernosc królowi. Bylo to pierwsze ze zwyciestw, które zjednaly Sobieskiemu slawe najwiekszego swojego czasu wodza. Cala Enropa zabrzmiala podziwem genialnego

wodza, stokroc wiekszego glowa, niz ramieniem", a on tymczasem, dopelniajac miary poswiecenia, gdy sejm rozszedl sie, nie potwierdziwszy ugody podhajeckiej, poslal ostatnia miednice i nalewke" ze sreber domowych, baszy Sylistryi, zastawil petlice dyamentowe", aby potwierdzenie jej u Porty wyjednac, zaplacic wojsko i na nowa, w razie potrzeby, wyekwipowac sie wyprawe (H. Listy z roku 1667; Klucz. Pisma, t. I, c. l, str. 264 i nast.; Kochowski, Historya panowania Jana Kazim., t. 111, str. 124 i na.; Jonsac, t. I, str. 61 i na.; Jemiolowski, str. 206).

W 1687 r. ciagnal Sobieski na P. do Jazlowca i jako król ogladal to pobojowisko, na którem, jako hetman, zalozyl slawy swej poczatki. P. byly jednera z wiekszych i okazalszych miast ruskich, mialy murowane domy, brukowane ulice, piec kosciolów, obronne mury, stary zamek z poteznymi wiezami i walami i liczna ludnosc, zlozona z Zydów, Wolochów, Ormian i Polaków. Ale wówczas, skutkiem czestych najazdów tatarskich, które o nie uderzaly, byly zniszczone: mury zburzone zastapiono miejscami ostro-kolem, zamek popadl czescia w ruine, i wiele domów stalo pustka. Król rozlozyl obóz powyzej miasta i wypoc/awszy dzien jeden ruszyl dnia 19 sierpnia dalej w droge do Buczacza (Anecdotes, t. II, str. 237).

Ibrahim Basza obiegl 1675 P., które gdy mu sie poddaly, spustoszyl je, uprowadzajac w wiezach mieszkanców, zaloge i jej dowódce Makowieckiego. Uchwala sejmu 1677 r. stanowi: zyczac, aby panstwa nasze ad pristi-nurii florem po zrujnowaniu od nieprzyjaciela przyjsc mogly, majac przy tem przed oczeraa zaslugi i straty W. Szczesnego Potockiego, wwody sieradz., miastu jego Podhajcom zrujnowanemu, libertacye dajemy, uwalniajac na lat 12 od wszelkich podatków quocumque no-mine nazwanych Ea tamen couditione, aby zbieglych tam poddanych ad retjuisitionein kazdego wydano". Okolo tegoz czasu Dalle-rac, dworzanin Jana III, taki daje opis miasta: Dawniej jedno ze znakomitszych na Rusi, jak to poswiadczaja zwaliska murów, bruki, bramy okryte napisami, kamienice z ozdobami architektonicznemi, piec murowanych swiatyn, zamek staroswieckiej budowy, majacy potezne baszty i wysokie tarasy, otoczony walem. Ludnosc miasta skladaja zydzi, Wolosi, Ormianie i krajowcy. Feliks Potocki, w woda krak., het. poi. kor., scigany c d 40,000 Tatarów, oparl sie o mury tutejszego zamku 1698 r. Po czterogodzinnym boju, utraciwszy wiele Indu, uchodza Tatarzy, pala przedmiescia a nawet i swa zdobycz, nie bedac w stanie jej uprowadzic

. Podhajce. sa miejscom urodzenia zasluzonego na polu politycznem Ignacego Potockiego. W polowie XVIII w. dobra te nabyli Bielscy, a od nich Kasper Rogalinski, wwoda inflancki, okolo 1782 r. Na pln. od rynku, jeszcze w sródmiesciu, stoi cerkiew murowana, której oryginalna budowa wskazuje, iz miala sluzyc takze za miejsce obronne. Podhajeoki powiat, Galicyi wschodniej, nalezy do nielicznej grupy srodkowych powiatów niedotyka-jacych granic prowincyi. Graaice jego sa: od wsch. pow. tarnopolski i trebowelski, po ludn. buczacki i stanislawowski, od zach. ro-hatynski i brzezanski, z póln. brzezanski i tarnopolski.

Obszar powiatu, obejmujacy 18'34 mil kwadr, austr. albo 10'1844 miriametrów kwadr., przedstawia plaskowzgórze pochylajace si<} w kierunku z póln. ku poludn., ku do-linio Dniestru. Plaskowzgórze tu dochodzi w najwyzszym swym tarasie do 196 mt. (pod Muzylowem). Przerzynajace go rzeki plyna gleboko wyzlobionymi, rozleglymi jarami, w których rozsiadly sie wioski. Doliny rzek maja klimat o wiele lagodniejszy niz wyzyna stepowa, wystawiona na wiatry pólnocno-Wschodnie, Wyzyny te maja zwykle spodnie warstwy gliniaste, nieprzepuszczalne, doliny zas i stoki maja spodem wapien przepuszczajacy, stad sa o wiele suchsze. Gdy w dolinach rosnie i udaje sie tyton, to na plasko wzgórzach plony bywaja dosc ubogie w ziarno, choc bujne w slome. Glebe w tym powiecie stanowi przewaznie gleboki czarnoziem, czescia na wapiennym, czescia na gliniastym podkladzie. Do Podola jednak tylko wschodnie brzegi Strypy zaliczane bywaja, chociaz i one sa czesciowo zimnym stepowym gruntem, po którym pólnocne i wschodnie wiatry bez przeszkody hulaja. Obszar powiatu przeplywaja w kierunku z póln. ku poludn. trzy rzeki: Strypa, Koropiec i Zlota Lipa, doplywy Dniestru. Tworzyly one dawniej mnóstwo stawów, mozna powiedziec, ze kazda z nich byla jednym lancuchem stawów. Pod grobla i sluza wyzszego zaczynaly sie wierzchowiny nizszego.

Stawy te w czasie gdy ludnosc byla o wiele r/.adsza, stanowily jedne z glówniejszyoh galezi dochodów, role, chociaz urodzajne, nie przynosily wiele, bo i nie bylo ich komu uprawiac, i Tatarzy, Wolosi, Turcy lub Kozacy niszczyli plony jeszcze na pniu stojace lub tez juz zebrane, a przytem dla zlych dróg, wielkiej odleglosci od miast zboze nie mialo pokupu. Tak bylo jeszcze i w czasach spokojnych w XVIII a nawet i pierwszej polowie obecnego stulecia. Ryba zas w stawach mnozyla sie sama, rak trzeba bylo tylko do naprawy grobel, nieprzyjaciel ryby nie zabral ani spalil, a przy scisle zachowywanych postach, zawsze znajdywala kupca. Obok tego stawy mialy znaczenie jako srodek obronny; leniwo plynace rzeczki, powstrzymane groblami, rozlewaly swe wody na szerokich przestrzeniach i byly naturalna obrona licznych zameczków, które bronily przepraw przez waskie, krete i blotniste grobelki. Takimi zamkami byly nad Strypa: Zborów, Giin-na, Kaplince; nad Koropcem: Kozowa, Podhaj-ce, Monasterzyska; nad Zlota Lipa: Buszcze, Kotów, Zawalów. Budowano niekiedy zamki aa ostrowach czyli wyspach, wznoszacych sie w srodku ogromnych stawów, jak Poraorzany, z poczatku Korabiem zwane, wlasnie z powodu polozenia na wyspie, Toki na srodku stawu u zródel Zbrucza, Jezeli zas uklad grunta na to pozwalal, to otaczano zamki z 2-ch lub 3-ch stron stawami, jak Zbaraz, Brzezany, Podhaj-ce i w. i.

Obecnie, z wyjatkiem ogromnego stawu w Bohatkowcach, wszystkie inne w powiecie podhajeckim zostaly pospuszczane i przemienione czescia na sianozecia, czescia na orne pola.

Pow. podhajecki obejmuje 2 sady powiatowe: Podhajce i Wisniowczyk, 65 osad, 58 gmin katastralnych i 61 obszarów dwors. Ludnosc wynosi 71,784 glów, w tem 35,675 mez., 36,109 kob; rz.-kat. 18,469, gr.-kat. 45,859, ewan. 17, izrael. 7431. Wedle zatrudnienia: kupców 400, rekodzielników 1281, gospodarzy 9018, slug 32,955.

Dwa goscince przecinaja ten powiat; jeden rzadowy, laczacy Brzezany ze Stanislawowem, drugi krajowy, z Podhajec na Zawalów do st. kolei zel. Iwow.-czerniow.-jasskiej w Haliczu.

Rz.-kat. parafii jest 8, mianowicie: Horozanka, Markowa, P., Toustobaby, Zawalów, Wisniowczyk, Zlotni-ki i Rosochowaciec; gr.-kat. parafie wyliczono powyzej (ob. Podhajce). Szkoly: etatowe meskie 4-klas. w Podhajcach, 2-klas. w Nowo-siólkach, l-klas.: Beckersdorf, Bieniawa, Bo-hatkowco, Burkanów, Dobrowody, Hajworon-ka, Hnilcze, Horozanka, Iszezków, Kotuzów, Muzylów, Rosochowaciec, Siemikowce, Sla-wentyn, Sokolów, Soenów, Wierzbów, Wi-suiowcxyk, Zarwanica, Zawalów, Zlotaiki. Filialne: Bialokiernica, Litwinów, Malowody, Rakowiec, Szmulany. Naleza wszystkie do rady szkolnej okregowej w Brzezanach. Kasy pozyczkowe gminne istnieja w 51 gminach. Zaklady dobroczynne: szpital W Podhajcacb, fundusz i dom ubogich w Telaczu. Wedle sprawozdania izby handlowo-przemyslowej w Brodach za lata 1876-81 bylo w pow. podhajeckim kupców i przemyslowców: szklarzy 5, ciesli 3, zegarmistrz l, kupców zelaza 4, kowali 17, garncarzy 7, cegielnik l, sprzedajacych sól 12, rzezaików 20, wypasajacych woly 3, piekarzy 4, graizlerów 2, dzierzawców mlynów 21, mielników 6, palacych gorzalke 17, handlarz gorzalka l, restauratorów 9, dzierzawców propin. 78, handlarz plótnem l, krawców 12, szewców 16, kusnierzy 5, bednarzy 2, stolarzy 13, agent l, aptekarz l, utrzymujacy lazienki l (w Zawalowie byl zaklad wodoleczniczy, obecnie juz zwiniety i przeniesiony do Morszyna, pow. stryjski), nota-ryusz l, furmanów 5, faktorów 7, zakupujacy lasy na wyciecie l, balwierzy i chirurgów 10, wlasciciel browaru l, wlascicieli gorzeln 13, szynkarzy piwa i gorzalki 50, dzierzawców dóbr i spekulantów 27, kupczacych drzewem 3, wlascicieli pieców wapiennych, gipsowych i cegielni 3, drobnych kupców i kramarzy 59, kupczacych skórami i futrami 13, mechaników i optyków 2, handlarzy maka i krupami 9, wlascicieli mlynów 26, robiacych plugi i kola 18, kupców ubraniami kobiecemi 2, kominiarz l, handlarzy surowymi produktami i zbozem 42, handlarzy suknem i mate-ryami jedwabnemi 5, handlarzy korzennych 5, ponczosznik i sitarz l, handlarzy dziegciem 3, handlujacych naczyniami glinianemi 3, tando-ciarzy 2, robiacych i strzyzacych sukno l, handlarzy bydlem 3, handlarzy smarowidlem do wozów 3, kolodziejów 3, robiacych i drukujacych plótna 3. Co do inwentarza, bylo: ogierów 273, klaczy 5878, walachów 5717, zre biat 1932, mulów 63, oslów 10, buhajów 228, krów 9582, wolów 4943, cielat 3519, owiec 10477, kóz 100, swin 10309, ulów z pszczolami 13470. Zaklady przemyslowe: browar piwny l w Podhajcaob, gorzelni 16: Bialokier-nica, Bozyków, Holhocze, Litwinów, Muzy-lów, Nowosiólka, Podhajce, Slawentyn, So-snów, Szumlany, Szwejków, Toustobaby, Zar-wanica, Zastawce, Zawalów, Zlotniki; pieców wapiennych 3: Szwejków, Tluste W. t Woli ca; fabryka maszyn rolniczych l w Siólku; garncami 8 w Podhajcach, l w Wisniowczyku; mlynów wodnych 34. Jarmarki i targi odbywaja sie w Podhajcach i Zawalowie. B. R.