Rzeszów

Słownik Geograficzny KRÓLESTWA POLSKIEGO I INNYCH KRAJÓW SŁOWIAŃSKICH.

Rzeszów, w dok. z 1365 r. Rze$sov, 1390 r. Sischow, miasto powiatowe, jedno z najpiekniejszych miast trzeciorzednych Galicyi, lezy pod 39° 40' wsch. dlug. od Ferro a 50° 2' pln. szer., na lew. brzegu Wisloka, przy kolei arcyks. Karola Ludwika. Stacya Rz. odl. od Lwowa 184, od Krakowa 158 kim. Miasto dzieli sie na Stare i Nowe. Nowe ma dwa rynki i szerokie, brukowane, plytowymi chodnikami opatrzone ulice. Najlepiej zabudowa-nemi sa: trakt lwowski, ulice: Zielona, Panska, Krakowska, Zabnik, trakt prowadzacy do stacyi kolei, na Ruska wies, dobrze utrzymane spacery, zwane plantami. W glównych ulicach i rynkach sa kamienice jedno i dwupietrowe, w bocznych dworki murowane z ogródkami. Najwiekszemi budowlami sa: okazala fara z wysoka wieza, w stylu XVIII w., klasztor bernardynów z polowy XVII w,, obszerny gmach popij ar ski z kosciolem z polowy XVII w., ratusz poczatku XIX w., synagoga, budynek dyrekcyi finansowej a za miastem na wzgórku zamek, niegdys obronny, otoczony rowem i murem, zalozony przez Mikolaja Ligieze w pierwszych latach XVII w., a wspaniale przebudowany przez Jerzego ks. Lubomirskiego w polowie XVIII w. Na poczatku XIX w. nabyl ten gmach rzad austr. za 65 tysiecy zlr. i zamienil na wiezienie.

Brudna dzielnice nad Wislokiem zamieszkuje ubozsza zydowska ludnosc. Rz. rozciaga sie na plaszczyznie, wznies. 215 mt. npm., opadajacej nagle ku Wislokowi, podczas gdy brzeg przeciwny, na którem miesci sie wies Pobitna, wznies. 209 mt. W okolicy Rz. stykaja sie podgórza Karpat z piaszczysta nadwislanska równina, miedzy te dwie krainy od wschodu wbijaja sie klinem urodzajne pagórki glinkowe, ciagnace sie od Przeworska. Te urodzajne wzgórza ciagna sie poza Rzeszów ku Sedziszowowi, gdzie juz podgórza stykaja sie bezposrednio z równina, pokryta sosnowemi borami. Ku poludniowi podnosi sie naziom w urodzajne podgórza, które juz o kilka kilometrów od miasta sa pokryte lasami zamyka-jaceini widnokrag. Prócz koi. zel., prowadza z Rz. na wszystkie strony dobrze utrzymane bite goscince: na wschód lwowski do Lancuta, na zachód krakowski do Sedziszowa, na póln.-zachód do Glogowa a dalej do Kolbu-szowy, na póln.-wschód przez Sokolów do Niska, na pold.-zachód do Czudca i pld.-wschód do Tyczyna. Obszar miasta wraz z rolami uprawnemi (pos. mn. 116 mr. roli, 56 mr, lak, 71 mr. past. i 6 mr. lasu), wynosi 278'16 ha,

W 1880 r. bylo w Rz. 458 dm. i 11,166 mk. (5859 mez., 5307 kob.), pod wzgledem wyznania 5152 rzym.-kai, 160 gr.-kat., 34 prot. i 5820 izrael.; pod wzgledem narodowosci: 10,048 P,olaków, 246 Rusinów, 754 Niemców i 31 innyqh. Zaloga skladala sie z 615 zolnierzy. Na poczatku XIX w. bylo w Rz. 364 dm., prawie wylacznie parterowych, i 4604 mk. Wedlug stanów liczono wówczas: 17 ksiezy, 27 stanu szlaeh., 35 urzedników, 822 rekodzielników, 1128 slug i studentów, 2575 ludzi bez wyraznego zatrudnienia i dzieci. Pod wzgledem wyznania: 1029 chrzescian i 3575 izrael. W r. 1869 bylo 9189 mk. w ogóle. Majatek gminny wynosi w stanie czynnym 682,623 zlr., w biernym 107,075 zlr., docliód roczny 76,262 zlr. Urzad gminny sklada sie z burmistrza, zastepcy burmistrza, budowniczego, inspektora polowego, lekarza, kasyera i kontrolera. Rada gminna wybieralna (co lat szesc) z 30 radnych. Dla utrzymania porzadku sluzy 19 policyantów, 11 strazaków pozarnych, wozny i 4 strózów nocnych. W miescie znajduja sie urzedy: starostwo z urzedem podat. (dla Rzeszowa i 400 gmin katastralnych na obszarze 5302 klmi i 433,844 mk.), dwa notaryaty, ekspozytura prokuratoryi skarbu (12 urzedn.), prokurato-rya panstwa.

Celom oswiaty sluza: wyzsze progimnazyum (13 klas i 547 uczniów, 25 naucz, i zastepców), seminaryum nauczycielskie meskie, ze szkola cwiczen i klasa przygotowawcza (103 uczniów l 152 w szkole cwiczen), osmioklasowa szkola zenska wydzialowa (17 nauczycielek) i czteroklasowa szkola mezka pospolita (7 naucz.). Instytucye finansowe: wydzial towarz. kred. ziemskiego, kasa oszczednosci (zalozona w r. 1862 z kapit. zaklad. 5320 zlr.), której obrót pieniezny do -chodzi do miliona zlr. rocznie; fundusz pozyczkowy dla rekodzielników (od 1861 r.) z kapit. 3024 zlr.; towarz. kredyt, i oszczednosci (300 czlonków), majace w obrocie 180,219 zlr.; towarz. kredytowe dla handlu i przemyslu (158 czlon.), obracajace 382,821 zlr. rocznie i towarz. zaliczkowe i kredytowe (502 czlonków) a majace w obrocie rocznym 2,496,096 zlr. Kancelaryi adwokatów kraj. jest 10. Sluzba zdrowia sklada sie z 10 stale osiadlych lekarzy, 7 akuszerek, 2 aptek.

Jest w miescie szpital powszechny, zalozony w r. 1832, majacy zaklad, majatku 18,058 zlr. i szpital izraelicki. Celom humanitarnym sluza: bursa dla uczniów gimnazyal. zalozona ze skladek w r. 1872, posiada dom murowany, zostaje pod nadzorem dyrektora gimnazyum; dom kalek ufundowany przez Mikolaja Spyt-ka Ligieze, sste sandom., w r. 1613 dla 20 ubogich, który ma 19,252 zlr. majatku; ochronka dla sierot zalozona 1872 r. a kapit. 5264 zl

fundusz obwodu rzeszowskiego dla inwalidów, zalozony 1852 r., z kapitalem 2850 zlr. Z wazniejszych fabryk sa: 2 browary^ fabryka machin rolniczych, mlyny parowe i garbarnia, na wieksza skale zalozona,

Z rekodziel glosne bylo pieczetarstwo i zlotuietwo, które jednak dla lichego kruszcu wyrobily zla opinia rzeszowskiemu zlotu". Dostarczaja i teraz pierscionków i ozdób dla ludu. Polozenie Rz,, w równej prawie odleglosci od Lwowa i Krakowa, sprawia, ze istnieje tu dosc ozywiony handel i znaczna ilosc sklepów korzennych i blawatnych, targi odbywaja sie we wtorki i piatki a jarmarki 19 marca, na sw. Trójce, 23 kwietnia, 17 lipca, 21 wrzesnia i 21 grudnia. Artykulami sa: zboze, bydlo, nierogacizna i konie, wreszcie sukna i wyroby ceramiczne. Par. rzym.-kat. (dyec. przemyska) obejmuje Pobitne, Rudki, Ruska Wies, Staroniwe, "W olkowyja, Zalgze i Zwien-czyce. Prócz wymienionych kosc. sa kaplice: w zakladzie karnym i sw. Trójcy na cmentarzu. Starowolski, Siarczynski, Balinski i August Bielowski nie rozstrzygneli pytania, czy Rz., zaliczany za czasów Rzplitej do ziemi przemyskiej, istnial juz za ksiazat ruskich, czy tez zostal zalozony za Kazimierza W. Ludnosc blizszej a nawet i dalszej okolicy jest czysto polska. Dokument Kazimierza W. z 19 stycznia 1354 r. zdaje sie wskazywac na dawniejszy byt miasta, za ksiazat ruskich, ale mowa tu nie o samem miescie, ale i okolicy. Prawdopodobnem jest twierdzenie Staro-wolskiego, ze w puszczy pogranicznej miedzy Polska & Rusia osadzono Niemców. Totum hunc tractum incolunt Germani capti in bello a Cazimiro Magno Polonie Rege et e Sasonia cum liberis et usoribus in hanc aram deducti", powiada Cellarius (Descriptio).

Na tej podstawie moznaby poczatek miasta odniesc do 1345 r., w którym przypada wyprawa Kazimierza przeciw Mikolajowi, ks. opawskiemu, i oblezenie Saaru. Eryk, bisk. przemyski, w dokum. z 10 stycznia 1390 r. (A. G. Z. III, dok. 20, str. 20) nazywa miasto fitschow, co Siarczynski (Rkp. bibl. Ossol., Nr. 1826 r.) objasnia Seichho/, bogaty dworzec, lub Seichs-hoff. Jednak w dok. z r. 1354 mamy: oppi-dum Rzesehowiense" a 1375 r. BRzeszova. Najstarszym zatem znanym dokum. jest przywilej Kazimierza W. z 19 stycznia 1354 r. (Kod. dypl. Muczk. R., 1847 r., I, 209), którym nadaje Janowi Pakoslawowi de Stozyscz Rzeszów z okregiem, wynoszacym okolo trzydziestu mil, wynagradzajac go za uslugi, glównie za poselstwo do Tatarów. Ustep Secundum quod anticjuitus per Serenissimos duces Russie extitit limitatum, cjuibus di-uina prouidencia legittimus successor extiti-mus" odnosi sie do okolicy miasta, podobnie jak dalszy: incipiendo a gadibus terre San-domiriensis videlicet a villa Dambrowa (miasto), (jue ad Terram Sandomirlensem noscitur adiacere et ex alia parte protendentibus gra-niciis neque ad villam Lanzaysko (Lezajsk) limitibus terre Jaroslaviensis confinante (sio), item a dextris versus Russiam descedendo usque ad limites Castri Czudecz, suis finibus circumferentialiter distinguuntur". Obdarowany otrzymal clo (theloneum ab antiquo in-stitutum), prawo karania zbrodni, budowania zamków i zakladania wsi i osad ut sepedic-tum opidum cum villis et libertatibus celerius possint restaurari et locari". Miasto istnialo juz przed r. 1354, ale bylo zniszczone, a poniewaz je król uwalnia od sadów staroscinskich i kasztelanskich, wiec musialo byc zalozone na prawie polskiem lub ruskiem. Pa-procki, Okolski i Niesiecki wymieniaja trzy rodziny Rzeszowskich: herbu Pólkozic, Debno i Doliwa.

W wydanych dotad Aktach grodz, i ziem." mamy do dziejów Rz. i rodziny Rzeszowskich z XIV w. piec dokumentów z lat.: 1365 r. (V, dok. 5), z 1374 r. (V, dok. 9), z 1390 r. (VIII, dok. 62), z 1396 r. (III, dok. 62), z 1399 r. (III, dok. 142). Dowiadujemy sie z nich, ze w r. 1396 bylo w Rz. probostwo rzym.-kat., ze 1365 r. byl dziedzicem Jan (Johne) Pakoslaw, którego synowie Jan zwany Feliksem i Jan, proboszcz kosciola sw. Michala na zamku krak., dali w 1374 r. soltystwo w Brniku Pelce z Olchowy, w celu zalozenia wsi na prawie magdeburskim. Do XV w. mamy 29 dokum. i zapisków. Ostatni tom, obejmujacy akta ziemskie prze-worskie i grodzkie przemyskie, zawiera wiele szczególów do historyi rodziny Rzeszowskich, mianowicie uklady o posagi, sprawy i dzialy majatkowe. Miastem dzielono sie na dwie lub trzy czesci; zamku nie bylo. Rodzina Rzeszowskich wydala arcyb. lwowskiego, który wstapiwszy na stolice halicka w r. 1411 przeniósl ja 1414 do Lwowa i dawal slub Wladyslawowi Jagielle z Elzbieta Pilecka; zakonczyl zywot w Rzeszowie 1436 i pochowany zostal na Lysej Górze u sw. Krzyza pod Sandomierzem (Zywot, ob. Scrobissevius: Vitae archiep. leop. Biel. fol. 354, Cromer Cron, lib XXI). Po nim dzielili sie majatkiem i miastem trzej Janowie, wnukowie i Malgorzata, zona Moscica z Wielkiego Kozmina, 9 listop. 1444 (AG-Z., XIII, 148). Pisali sie oni ze Staromiescia". W 1446 r. trzej Janowie sprzedali Staromiescie Janowi Jakszan de Ze-lasnya (ibid, XIII, 220). Prócz nich sa jeszcze: Katarzyna, zona Villami de Maticze, takze wnuczka arcyb. lwów., Jan (moze pózniejszy biskup krak.) i Stachna, zona Pawla z Hu-lina. Jan zamienil Rz. z Janem Jakszanem na Nagawczyne. Syn tego Jana, zwanego tez

Stogniewem, byl jednak dziedzicem jakiejs czesci Rz. 1463 (XIII, 399) i z Phenna mial Janusza czyli Jaksana de Rzessov, Jana, Stanislawa, Stogniewa, Zofia i Malgorzate, którzy ukladaja sie- o majatek 1464 r. (ibld, XIII, 432). O Janie bisk. krak. (1471-1488) wiemy to, ze za mlodu paral sie wojaczka, bral udzial w bitwie pod Warna a nastepnie jezdzil do Wegier w celu odszukania Wladyslawa Warnenczyka (Starowolski, Vitae ep. crac., Dlugosz, ks. XIII). Wedlug Paprockiego i 0-kolskiego rodzina ta (h. Doliwa) wymarla na Adamie (f 1583), inna galez h. Debno, wedlug Niesieckiego, na Janie jezuicie (f 1680), Krzysztofie i Ignacym, zmarlym w Toruniu. Miasto przeszlo na wlasnosc Ligiezów z Bobr-ka po smierci Adama Rzeszowskiego (} 1583), dobra zas do róznych domów dostaly sie wianem lub kupnem. Zapiski aktów grodzkich nie wyjasniaja dziejów miasta. Jedynie zapisek z r. 1439 (t. XI, nr. 363) stwierdza, ze byli w niem burmistrze i z 1460 r. (III, 225)» ze odbywaly sie jarmarki, poniewaz Kazimierz Jagiellonczyk zakazal jadacym na nie kupcom kolomyjskim omijac skladu lwowskiego. Z XV w. (od 1430 r.) mamy polecenia wydane rzeznikom krakowskim, aby bydlo z Rusi pedzili traktem na Ropczyce i Rze szów (Kod. dypl. Krakowa, str. 189, 214-220, 284 i 360).

W 1468 r. powiekszyla uposazenie parafii Malgorzata, zona Moscica z Wielkiego Kozmina i Jan Jaksan z Zalasny. W XVI w. spotykamy wiadomosc o pozarach i spustoszeniach miasta. Rozpoczal je w 1498 napad Wolochów, poczem 1502 zniszczyli Tatarzy. Król Aleksander uwolnil (1504 r.) miasto na 6 lat od podatków ale zapewne to nie wystarczalo, bo 1532 obnizyl Zygmunt I podatek po wieczne czasy z 30 na 20 grzywien. Znowu splonelo miasto i stracilo dawne przywileje, które 1538 Zygmunt I potwierdzil, mianowicie na pobór myta i targowego. Miasto dziedziczyl Jan Rzeszowski, wsi zas Sta-roniwe, Ruska Wies, Swincze i Pobitne Jan Jaksa z Zelesny, piszacy sie tez Zelezinskim, syn Hieronima, który te dobra w 1539 r. za pozwoleniem króla sprzedal Janowi Tarnowskiemu, kaszt. krak. W 1569 r. pobudowal Mikolaj Rzeszowski mosty na Wisloku i Przybyszce i groble chroniace miasto od wylewów, a poniewaz tedy prowadzil glówny gosciniec z Wegier, przeto Zygmunt August pozwolil mu pobierac myto. W 1576 pogo-rzalo znowu miasto Adama Rzeszowskiego, i z tego powodu uwolnil je Batory na 4 lata od podatków a 1578 odnowil jarmarki na sw. Wojciech, Feliks i sw. Barbare a zarazem u-stanowil cla, z których polowe mial wybierac dziedzic dla siebie a polowe dla króla. W 1583 umarl ostatni Rzeszowski na Rzeszowie a. 1587 zebrala sie w miescie szlachta, nie mogaca zdecydowac sie na zadnego z dwóch elektów i uchwalila na wniosek arcyb. Solikow-skiego ze »qui prior tempore potior jure" a nastepnie zdecydowala, sie na strone Zygmunta III po bitwie pod Byczyna.

Za Mikolaja Spytka z Bobrka Ligiezy, kaszt, sandom., zaczelo sie miasto podnosic. W 1608 powiekszyl on istniejacy juz od XV w. szpital dla ubogich, ale w r. 1621 straszny pozar zniszczyl miasto, w pozarze fary zaginal akt erekcyjny. Odbudowal kosciól Jan Bartlomiej Rodakowski, prób. rzeszowski, kan. wislicki, z pomoca dziedzica, ssty bieckiego. Nastepny prób. Lukasz Doctorius, kan. krak., prepozyt oswiecimski, zaprowadzil 7 mansyonarzy a bisk. przem. Piotr Gembicki utworzyl prepo-zyture. W tem czasie powstaly prebendy sw. Rocha i sw. Wojciecha i altarysta M. B. Czestochowskiej. Rok przedtem zaczal Mikolaj Ligieza obwarowywac miasto i budowac zamek i wyrobil u sejmu dla miasta sklad ryb i win. Warownia miala trzy bramy: debowa, murowana i zamkowa. Cechy pilnowaly szesciu baszt i dostarczaly hakownic; kazdy mieszczanin winien miec rusznice, kazdy cech trzy kamienie prochu, trzy kopy kul armatnich, hubke i knoty. W 1624 zalozyl tu Mikolaj Ligieza klasztor bernardynów, w którym znajduje sie drewniana statua M. B., u-koronowana 8 wrzesnia 1763 jako cudowna przez Waclawa Sierakowskiego, arcyb. lwowskiego. Ale rok 1655 i 1657 zapisal sie smutno w historyi Rzeszowa. Miasto i zamek zostaly zniszczone i zrabowane przez Szwedów a potem przez Rakoczego, pod 1662 r. zas o-powiada Siarczynski o nowem spustoszeniu, moze przez wojska skonfederowane. W tym czasie (1660) przeszedl R. z reka Konstancyi, córki Mikolaja Ligiezy, w posiadanie Jerzego Lubomirskiego.

Druga córka Prudencya, ksiezna Zasla w ska, zbudowala klasztor i kosciól dla zakonnic sw. Franciszka. Po jej smierci Jerzy Sebastyan Lubomirski, marszalek w. kor., dal ten klasztor pijarom (1658 r.), którzy tu zalozyli kolegium i szkoly. Pózniej zbudowal Hieronim August Lubomirski (} 1706) klasztor reformatów, zniesiony w 1783 r. Jerzy Lubomirski utworzyl szpital dla zolnierzy i przebudowal okazale zamek, w którym znajdowala sie piekna kaplica. Sejm 1677 r., uwzgledniajac zniszczenie przez pozar i napady nieprzyjacielskie w czasie wojny tureckiej, ustanowil nowy czteroniedzielny jarmark na sw. Jana Chrzciciela, z prawami jarmarków jaroslawskich. Dnia 20 kwietnia 1706 r. umarl na zamku Hieronim Lubomirski, kaszt, krak., hetm. w. kor.; 1740 utworzyl Jerzy Ign. Lubomirski, chorazy w. kor., gen. wojsk saskich, probostwo zamkowe za,

zgoda Walentego Czapskiego, bi«k. przemyskiego, a 19 lipca 1753 zakonczyl tu zycie. Ostatnim z Lubomirskich, który tu mieszkal i zmarl, byl Boguslaw, czesnik kor., gen. wojsk kor. ({1761).

Za konfederacyl barskiej stoczono pod Rz. utarczke 13 sierpnia 1769 r. (Ob. Pobitna). Schultes, opisujacy pierwsza podróz po nowo zajetym kraju, nazywa Rz. Malemi Brodami i podnosi obrotnosc rzeszowskich jubilerów, zydów, którzy prowadzili handel z Wiedniem, Stockholmeih, Kopenhaga, Berlinem i Petersburgiem a w Petersburgu i Kopenhadze byli nawet król. pieczeta-rzami. Bredelski (Eine Reise, 1803) nazywa Rz. Galicyjska Jerozolima i skarzy sie, ze jest brudny. Rzad austr. usamowolnil miasto i zbudowal na Wisloku 1813 r. piekny most kamienny, gdy stary drewniany zabrala woda. Na rynku byla dawniej studnia na 4 slupach z napisem, wymyslonym przez kreiska-pitana Riedheima: Senatus populusque re-szoviensis (!)". Od 1772 bylo Rz. siedziba u-rzedu administracyjnego (starostwa).

Powiat rzeszowski zajmuje przestrz. 13'2962 miryam., sklada sie z 117 gmin, 197 miejscowosci i 106 obszarów wiekszej posiadlosci. W 1880 r. bylo 21,906 dm. mieszkalnych i 133,409 rak. (65,249 mez., 68,160 kob.); pod wzgledem wyznania: 118,218 rz.-kat., 1857 gr.-kat., 89 prot. i 13,245 izrael.; pod wzgledem narodowosci: 131,560 Polaków, 540 Ru-sinów, 1125 Niemców i 38 innych. Na l kim. kwadr, wypada 114 mk. W powiecie jest l mto i 7 miasteczek: Glogów, Niebylec, Strzy-zów, Czudek, Blazowa, Jawornik Polski i Ty-czyn; sad delegowany miejski i trzy sady powiatowe: w Glogowie, Strzyzowie i Tyczy-nie. Obszar powiatu ma postac trójkata równoramiennego, z podstawa na poludnie a wierzcholkiem na pólnoc, wciskajacym sie w powiat kolbuszowski. Przestrzen te z pld.-zach. ku pln.-wschodowi przerzyna Wislok, do którego splywaja przez Strug i mniejsze doplywy wszystkie wody. Pólnocna czesc przecina kolej arc. Karola Ludwika, obecnie zas prowadza kolej dolina Wisloka z Rzeszowa do Jasla; zreszta ulatwiaja komunikacya goscince bite, rozchodzace sie z Rz. na wszystkie strony. Z wyjatkiem malej czesci na póln. zajmuje pow. podgórza urodzajne, a okolica Rz. slynela zawsze z nabialu, _ uprawy lnu i tkactwa. Cellarius powtarza za Starowol-skim (ed. Amstelod., 1659, str. 327) Reszo-via arce eleganti, monasteriis et nundinis omnis nobilitata lacticiniorum item et lintea-minum affluentla celebris.

Totum hunc trac-tum incolunt Germani a Casimiro Magno Polonie Rege capti et e Saxonia ad hanc oram deducti". Jakkolwiek teraz przemysl tkacki podupadl, to jednak jest jeszcze wazny m przemyslcm domowym i znów sie podnosi. Pod wzgledem oswiaty zajmuje ten powiat jedno z pierwszych miejsc; ma bowiem l gimna-zyuin, l eemin. naucz., l szkole wydzialowa zenska, l szkole 4-klasowa ludowa mezka, 2 szkoly trzeehklasowe, 4 szk. lud. dwukl., 45 zkól lud. jednoklasowych i 7 szkól filialnych. Pod wzgledem zuzytkowania ziemi obszar powiatu rozpadal sie -w 1869 r. na 118,647 inr. roli ornej, 16,070 mr. lak i ogr., 14,929 mr. pastw, i nieuz., 191,504 mr. lasu. Posiadlosc wieksza zajmowala 70,480 mr,, mniejsza 121,027 mr. Posiadlosc wieksza miala 30,978 mr. roli, 4104 rnr. lak, 3283 mr. past., 32,115 mr. lasu; posiadlosc zas mniejsza 9743 mr. lasu, 11,646 mr. pastw., 11,969 mr. lak, 87,669 mr. roli. Gospodarstwo na obszarach wiekszej posiadlosci przewaznie plodozmienne i polaczone z hodowla znacznej ilosci bydla rogatego, które w zimie karmia wywarami; na obszarach mniejszej pos. uprawa roli takze na plodozmianie oparta. Lud pracowity i roztropny. Stykaja sie tu rody: Gluehoniemców (osadnicy sprowadzeni w XIV w. z Saksonii i Holandyi), Mazurów, którzy w pózniejszych czasach w koncu XV i XVI w, zaludnili puszcze sandomierska, Chrobatów i Rusinów, a wreszcie znajduje sie kilkanascie osad niemieckich (szwabskich), zalozonych w poczatku XIX w. Ludnosc ta mówi prawie wszedzie dobrym jezykiem polskim, z malemi odcieniami w gwarze i nosi strój skladajacy sie z su-kmany bialej, wysokich butów, spodni w buty wpuszczonych, rózni sie zas ubiorem glowy, mianowicie czapkami, które w róznych stronach sa tak odmienne, ze po nich lud poznaje przybysza, czy jest z pod samego Rzeszowa, od Glogowa czy Strzyzowa. Wiecej róznicy dopatrzec sie mozna w stroju kobiet. Powiat skarbowy rzeszowski obejmuje powiaty polityczne: Lancut, Rzeszów, Ropczyce, Kolbuszowa, Nisko, Tarnobrzeg i tylko z tego obszaru posiadamy daty statystyczne odnoszace sie do browarów, gorzelni i cukrowni w Sedziszowie. Bylo tam mianowicie w ruchu w styczniu 1888 r. 58 gorzelni, w których wyrobiono 313,920'5 stopni opodatkowanych alkoholu (przewaznie z kartofli), browarów 24, w których wywarzono 4732 hektolitrów piwa i l cukrownia, która w r. 1888 zglosila do opodatkowania 61,865"1C cetn. metr. buraków. Zródla: Starowolski Descriptio Poloniae (p. 32), Cellarius (327), Balinski (Staroz. Polska, II, 665), Siarczyn-ski (Slown. rps. bibl. Ossol., nr. 1826), Bre-detzky, Haquet, Sohulles, Aug. Bielowski Album na korzysc pogorzelców" (Lwów 1844, str. 3-20). Flore okolicy Rz. przedstawil Andrzej Panek w r. 1855 (Sprawozd gimnazyum), a historya gimnazyum poda;

ir Sprawozd. dyr. gimn. z r. 1886" prof. F. iwistun. Bielowski wspomina, ze materyaly do monografii historycznej gromadzil Karol ange i mial ja wydac. Pod wzgledem fizycznym opisal obszar powiatu Holowkiewicz Przewodnik nauk. i literacki, Lwów 1879, ;eszyt 6 i nast.). Mac.