Galicja

Słownik Geograficzny KRÓLESTWA POLSKIEGO I INNYCH KRAJÓW SŁOWIAŃSKICH.

Przegląd dziejów Galicyi. Początek dziejów Galicyi, równie jak innych ziem słowiańskich, gubi się w pomroce przeddziejo-wej w roisku różnych ludów, które różnymi czasy na tychże ziemiach siedziały. Dopiero w X. w. poczynają się rozjaśniać dzieje tej podkarpackiej krainy. W r. 981 -pisze Nestor, praojciec latopiśców ruskich - wyprawił się Włodzimierz na Lachów i zabrał im Przemyśl, Czerwień i inne grody." Galicya zachodnia z miastem Krakowem, wówczas Chrobacyą z wana, była w tym czasie w posiadaniu Czechów. Ale już w r. 999 odebrał król polski. Bolesław Chrobry, Czechom Chrobacyą, a w r. 1018 zajął ziemię Czerwieńską. Tym razem jednak nie utrzymała się Polska jeszcze stale w posiadaniu ziemi Czerwieńskiej.

Już bowiem w r. 1030, kiedy Mieczysław II z cesarzem niemieckim Konradem II wojował, odebrał ją znowu ks. kijowski, Jarosław Mądry. Bolesław Śmiały odzyskał wprawdzie grody czerwieńskie w r. 1070, ale po jego upadku w r. 1079 opanowali je poraź trzeci Rusini, w których posiadaniu pozostawały one odtąd przez półtrzecia wieku. Wisłok i Poprad stanowiły od tego czasu granicę Polski od Rusi na obszarze dzisiejszej Galicyi.

Część Galicyi na zach. od tych rzek położona, należała do księstw, a następnie województw krakowskiego i sandomierskiego. Oświęcim i Zator stanowiły jednak od XII w. udzielne księstwa szląskie, które w r. 1494 przez króla Olbrachta nabyte, w r. 1564 urzędownie do korony, a w szczególności do wojew. krakowskiego wcielone zostały.

Część wschodnia, którą dopiero od ostatniego zajęcia przez Rusinów Rusią Czerwoną nazywać zaczęto, składała się początkowo z trzech księstw, przemyskiego, źwinogrodzkiego (Żwinogród, dzisiaj wieś w pow. bóbreckim) i trębowelskiego. Północną jej krawędź z miastem Bełzem stanowił jednak osobny dział ks. wołyńsko-wło-dzimierskiego. Po śmierci ostatniego ks. przemyskiego, Wołodara Rościsławieża, którego Bolesław Krzywousty, pojmawszy fo p pnym sposobem i za drogim okupem uwolniwszy, do zawarcia przymierza z Polską zniewolił, zespolił syn jego Władymirko w roki 1141 (po śmierci ks. trębowelskiego, Jam Wasilkowieza) wszystkie trzy księstwa czerwonoruskie w jedno ks. halickie i przeniósł stolicę, z Przemyśla do Halicza.

W r. 1188 wyparłszy osadzonego przez Kazimierza Sprawiedliwego na Haliczu Romana Mścisławicza k s. włodzimierskiego, zajęli Węgrzy ks. halickie, ale już w r. 1190 odebrał je z pomocą tegoż Kazimierza Sprawiedliwego Włodzimierz Rościsławicz, wnuk Władymirka, po którego śmierci zajął je powtórnie z pomocą Polsk Roman Mścisławicz i połączył tak w r. 1199 Halicz, Bełz i Włodzimierz pod jednem panowaniem.

Po śmierci Romana w r. 1205 rozrywały Ruś Czerwoną długoletnie zawichrze-
nia. W r. 1214 zawarł Leszek Biały z królem węgierskim Andrzejem umowę spiską, poczem wyprawili się obaj na Halicz, zdobyli go i osadzili na tronie królewicza węgierskiego Kolomana, zaręczonego z księżniczką polską Salomeą.

Wkrótce jednak wyparł Węgrów Mścisław Mścisławicz, i przewaga, jaką wy-
walczył był Polsce na Rusi Czerwonej Kazimierz Sprawiedliwy, została straconą.

W r.1236 powrócił do panowania w Haliczu Daniel, syn Romana, i po unięciu się pierwszej nawały tatarskiej ustalił się w posiadaniu tego księstwa, z którem też Bełz, Chełm i Włodzimierz połączył. Halicko-włodzimierskie państwo Daniela obejmowało całą ziemię wołyńską, sięgającą od Bugu po Prypeć i Dniepr, część litewskiego Polesia, tak zwaną Górną stronę, ziemię przemyską nad Sanem i część
halickiego podgórza, całe Pokucie, całe Podole, tj. obszar od rzeki Strypy aż poza Dniepr do Czarnego morza, i tak zwane Ponyzie, tj.pobrzeże dolnego Dniestru aż do ujścia tegoż.

Daniel władał temi rozległem! ziemiami, które dzieliły się na księstwa halickie, przemyskie, bełskie (z ziemią bełską i chełmską) i włodzimierskie (z ziemią łącką i brzeską) jako Bwierzehniczy książę, a brat jego Wasilko i synowie, Lew i Swarno, podlegali mu, każdy osobną zarządzając dzielnicą.

Wasilko zarządzał z Włodzimierza księstwem włodzimierskiem,

Lew rządził ze świeżo założonego Lwowa księstwem przemyskiem,

Swarno zaś prawdopodobnie z Halicza sprawował rządy w księstwie halickiem.

Daniel obrał sobie na stolicę niedawno także założony Chełm, zatrzymał dla siebie wprawdzie tylko bezpośredni zarząd księstwa bełskiego, ale w ważnych
sprawach powoływał jako zwierzchniczy książę brata i synów na radę. Zagrożony od południa przez Węgrów, od północy przez Litwinów, a od wschodu przez Tatarów, widział się Daniel zniewoloBym udać się osobiści* do ordy nadwołżańskiej i złożyć hołd chanowi, jak inni książęta ruscy.

Ale powróciwszy od ordy zawiązał stosunki z Rzymem, ażeby przez
połączenie się z kościołem rzymskim pazyskać pomoc katolickich sąsiadów przeciw Tatarom.
Za staraniem króla węgierskiego Beli, którego córkę (siostrę św. Kingi) pojął był Lew w małżeństwo, przyszła unia do skutku i w roku 1253 otrzymał Daniel w Drohiczynie z rąk legata papieskiego koronę królewską. Gdy się jednak oczekiwana krucyata nie zebrała, pomimo usiłowań papieża Innocentego IV, zerwał związki z Rzymem, i utrzymując stosunki przyjazne z Węgrami, uderzył na Polskę i za-
brał w r. 1255 Lublin z okręgiem.

W cztery lata później zmuszony został przez chana Burondaja do płacenia Tatarom haraczu, zburzył na rozkaz jego zamki Daniłów, Kamieniec, Łuck, Lwów i Włodzimierz i słał brata i syna Lwa z Tatarami na łupież na Litwę i za Wisłę do Polski. Po śmierci Daniela w r. 1264 objął syn jego Swarno jeszcze i ziemię chełm-
ka i bełską, a kierownictwo naczelne wspólnemi sprawami przeszło na księcia Wasilka,
który był teraz głową księstw, zostających w posiadaniu potomków Romana, i trzymywał je w jedności i zgodzie.

Umierając w roku 1270, przekazał Wasilko starszemu synowi Włodzimierzowi księstwo włodzimierskie, młodszemu Mścisławowi ziemię łucką. W r. 1271 zszedł Swarno bezpotomnie ze świata, a dzierżawy jego objął po nim w spadku Lew I, który ziemię chełmską i bełską oddał synowi swojemu Jerzemu I.

Od tego czasu system rodzinny, utworzony przez Daniela, a przypominający dawniejszy stosunek wielkich książąt kijowskich do udzielnych książąt ruskich, począł słabnąć, i węzły łączące pokrewnych i książąt poczęły się rozrywać. Lew I. utracił
już Podole, które ku końcowi XIII W. przeszło pod panowanie Tatarów, i pozostawił Kijów jego własnemu losowi, usuwając się w zachodnie części swoich dzierżaw, niejako pod skrzydła chrześciańskiej Europy.

Po śmierci Lwa I w pierwszych latach XIV w. powiększył wprawdzie Jerzy I ojcowskie państwo nabyciem księstwa włodzimierskiego i przybrał dziadowski tytuł króla Rusi", ale tytułu tego nie uświetnił żadnym głośniejszym czynem, Którego pamięć przechowałaby się w historyi.

Około r. 1315, gdy wielkiem księstwem liewskiem zawładnął potężny Gedymin, panowali już na Rusi Czerwonej i na Wołyniu synowie Jerzego I, Lew II w Haliczu, a Andrzej w Włodzimierzu. Obaj ci książęta odpierali zielnie najazdy tatarskie, utrzymywali przyazue stosunki z królem Łokietkiem i z zakonem krzyżackim i odnowili nawiązane i zerwane przez Daniela związki z Rzymem.

Aby się zasłonić od żądnej zaborów Litwy, które wielki książę Gedymin, posuwając się zwycięskim orężem na południe, opuszczony przez Lwa Kijów Tatarom odebrał, nadał jeden z tych książąt synowi Gedymina, Lubartowi, z ręką córki, część Wołynia w lenne posiadanie.

Po śmierci Andrzeja i Lwa nastały smutne czasy dla Rusi halickiej i wołyńskiej pod panowaniem Jerzego II, syna Andrzeja. Opiekujący się małoletnim księciem bojarzy nio byli w stanie stawić skutecznego oporu ani Litwie, ani Tatarstwu. Lubart zagarnął Bełz i Chełm, a Łokietek, zaniepokojony grasowaniem Tatarów po ziemi czerwonoruskiej, pisał w roku 1324 do papieża, że teraz po śmierci książąt, którzy byli nieprzezwyciężoną tarczą przeciwko dziczy tatarskiej, zagarnie pewnie Orda sąsiednią Polsce Ruś, przez co królestwo jego w największe popadnie niebezpieczeństwo."

Już w roku 1327 opanował prawdopodobnie z pomocą Litwy księstwo halickie zięć Gedymina Bolesław, syn Trojdena, księcia mazowieckiego, i Maryi, córki czy wnuki Lwa I, a Jerzemu II pozostała tylko część Wołynia i ziemia lwowska. Po śmierci Jerzego, ostatniego męskiego potomka domu Romana, zajął lwów Lubart, ale Bolesław Trojdenowicz wyparł go zbrojną siłą i zawładnął tak całą Rusią, Czerwoną. Ale już we dwa lata potem, w r. 1339, zginął Bolesław z trucizny, znienawidzony przez Rusinów z powodu zbyt gorliwego szerzenia wyznania rzym. kat., i Ruś stanęła otworem wyciągającym po nią rękę sąsiadom.

Jakoż zaraz w lutym r. 1340 zapędził się zagon tatarski przez Ruś Czerwoną aż w granice Polski i spowodował króla Kazimierza W. do wyprawy na Ruś, dokąd, oprócz potrzeby ubezpieczenia granic swojego królestwa od napadów dziczy pogańskiej, wiódł go jeszcze zamiar wprowadzenia wzrastającego w siły narodu polskiego na tę drogę na wschód, na którą go już prowadzili przodkowie jego, Bolesławowie, Chrobry i biniały, i Kazimierz Sprawiedliwy.

Wszelako nieprędko i niełatwo zawładnął Kazimierz W. Rusią Czerwoną. Dopiero wyparłszy Tatarów, których niechętni nowym rządom bojarzy wzywali na pomoc, zaspokoiwszy pretensye Węgrów zapłatą 100000 florenów i zawarłszy po kilkudziesięcioletnich krwawych sporach w r. 1366 pokój z Litwą, która pod wielkim księciem Olgierdem do wielkiej na wschodzie wzbiła się potęgi, utwierdził się Kazimierz W. w posiadania księstwa halickiego, części Wołynia, przylegającej bezpośrednio do granic sandomierskich, po obu stronach górnego Bugu położonej, z miastami Włodzimierz, Horodło, Lu-bomla, Ratno, Krzemieniec, Boreml, Olesko, Bela, Grabowiec, Chełm, Szozebrzeszyn i Ło-patyn, i części Podola; Łuck zaś z przynależnym doń obszarem pozostawił Lubartowi.

Następnie dla uniknienia sporów granicznych nadał z przyłączonych do Polski ziem Bełz i Chełm, jako lenno korony polskiej, w zarząd [Jerzemu Narymuntowiczowi, a część Wołynia Koryatowiczom, Aleksandrowi i Jerzemu, którzy wszyscy trzej byli bratankami wielkiego księcia Olgierda. Ludwik Węgierski oddał Ruś Czerwoną w zarząd i posiadanie Władysławowi, księciu opolskiemu, któremu w roku 1377 dał w zamian inne ziemie (dobrzyńską, bydgoską i gniewkowską z wyjątkiem Wałcza i Złotoryi); Ruś zaś, objętą napowrót w bezpośrednie posiadanie, przyłączył do korony węgierskiej.

W dziesięć lat potem, w roku 1387, odebrała królowa polska Jadwiga Węgrom Ruś Czerwoną, która w skutek postanowień sejmu jedlnieńskiego w roku 1432 otrzymała te same prawa i urzędy co Polska i została jej prowincyą. Księstwo bełskie jednakże zachowało jeszcze czas dłuższy udzielność. Jagi ełło bowiem dał je jako posag z ręką siostry swojej Aleksandry Żiemowitowi, ks. mazowieckiemu. Podole, oddane przez Jagiełłę naprzód prawem feudalnem Spytkowł z Melszty-na, przeszło następnie w posiadanie Swidry-giełły, a Wołyń, dawniejsze księstwo włodzi-mierskie i łuckie, jako ziemia sporna pomiędzy Litwą i Koroną, zostawał pod zarządem osobnych rządców.

Konstytucyą sejmu jedlnieńskiego utworzono z byłego księstwa halickiego województwo ruskie, a z Podola, odebrawszy je Śwłdrygielle, podolskie. Ziemia bełska dopiero po wygaśnieniu potomków Zie-mowita w r. 1462 jako osobne województwo do prowincyi małopolskiej wcielona została. Wszystkie te trzy województwa razem z ziemią chełmską stanowiły ziemie ruskie. Wołyń dopiero na mocy unii lubelskiej r. 1569 zamieniono na województwo i do Korony przyłączono.- Do r. 1772 pozostawała dzisiejsza G. nie przerwanie w jedności z Koroną i ma wspólną z nią historyą, do której czytelnika odsyłamy.

Na mocy układów zawartych z dworem pruskim i rosyjskim d. 5. sierpnia 1772 przeszły w posiadanie domu austryac-kiego przy pierwszym rozbiorze Polski:

]) Część woj. krakowskiego po prawej stronie Wisły, tj. pow. sandecki, biecki, szczyrzycki, czehowski, razem z księstwami oświęcimskiem i zatorskiem i starostwem spiskiem, które już w r. 1770 wojska cesarskie były zajęły.

2) Część woj. sandomierskiego po prawej stronie Wisły_r tj. pow. pilźnieński i części powiatów sandomierskiego i wiślickiego.

3) Całe woj. ruskie z częścią ziemi chełmskiej, z miastami Tarnogród, Tomaszów, Zamość, Janów i Hrubieszów.

4) Prawie całe woj. bełskie, wyjąwszy miasteczka Korytnice/ i Dubienkę z 28 wsiami, które przy rzeczypospolitej polskiej pozostały.

5) Część woj. podolskiego po Zbrucz, tj. pow. czerwonogrodzki.

6) Cząstkę j pow. krzemienieckiego z woj. wołyńskiego, z miasteczkami Podkamień, Załośce i Zbaraż.

Z ziem tych utworzyła cesarzowa Marya Teresa osobny kraj koronny, który, jako złożony w większej połowie z d awnego ks. halickiego i z części dawnego ks. wło dzimierskiego, nazwano królestwem Galicyi (co do nazwy ob. Gacs i Haticz) i Lodomeryi, i nadano mu za herb tarczę z koroną przedzieloną na dwie części: po prawej stronie w błękitnem polu kawka nad poprzeczną strefą czerwoną, pod spodem trzy korony złote; po lewej dwie strefy poprzeczne w szachownicę, białe i czerwone, także w błękitnem polu.

Starostwo spiskie, w roku 1412 przez króla Władysława Jagiełłę od cesarza Zygmunta Luksemburskiego zastawem nabyte, jako należące niegdyś do korony sw. Szczepana, przyłączone zostało do Węgier.

Nowonabyty kraj podzielony został na 18 obwodów: myślenicki, bocheński, sądecki, tarnowski, dukielski, przemyski, rzeszowski, zamojski, żółkiewski, liski, samborski, stryjski, lwowski, brodź., tarnopol., brzeźański, Stanisław., i zaleszczycki. Trzeci rozbiór Polski rozszerzył znacznie grań

. Gal. Austrya otrzymała bowiem cały obszar kraju od Wisły aż po prawy brzeg Pilicy i lewy brzeg _t Bugu, po Kamieńczyk przy ujściu Liwca, a wiec reszty woj. krakowskiego i sandomierskiego, całe woj. lubelskie z częściami ziemi chełmskiej i woj. bełskiego, podlaskiego i brzeskiego litew., który to obszar przyłączono do u-tworzonego przy pierwszym rozbiorze królestwa pod nazwą Galicyi nowej. Granice te Galicyi nie utrzymały się jednak stale, lecz w ciągn lat następnych znacznym uległy zmianom.

W r. 1809 pokojem zawartym z Napoleonem I w Sehonbrunnie odstąpił cesarz Franciszek I nową Galicyą i cyrkuł zamojski ze starej Galicyi na rzecz świeżo przez Napoleona utworzonego księstwa warszawskiego, a cyrkuły tarnopolski i zaleszczycki na rzecz Rosyi.

Na kongresie wiedeńskim w r. 1815 zwróciła Rosya Austryi cyrkuły tarnopolski i i zaleszczycki, ale zamojski wcielony został do królestwa polskiego kongresowego i nie powrócił już do Galicyi. Z Krakowa z okręgiem po lewym brzegu Wisły utworzono rzeczpospolitą- Wolną, ściśle neutralną, pod opieką Austi- Prus i Rosyi, która miała własną konstytucyą, senat jako władzę wykonawczą i sejm, i dzieliła się na 17 małych okręgów czyli gmin, tj. Kościelniki, Mogiła, Modlnica. Balice, Rybna, Czernichów, Liszki, Zwierzyniec, Bobrek, Jaworzno, Kościelec, Młoszowa, Poręba, Lipowiec, Krzeszowice, Pisary i Chrzanów.

Traktatem zawartym pomiędzy mocarstwami opiekuńczemi d. 6 listopada 1846 zniesiona została rzeczpospolita krakowska i przy- ączona z tytułem w. księstwa do Galicyi', i t ora tak otrzymała dzisiejsze swoje granice.

Galicya. Zaludnienie Galieyi wedle ostatniego spisu z 31 grudnia 1900 r., przedstawia sie w nastepujacych cyfrach (w nawiasach dane z r. 1890). Starostw (okregów politycznych) jest obecnie w Galieyi 78, a nadto dwa miasta o wlasnym statucie; okregów sadowych 184; wszystkich gmin administracyjnych 6,228, wszystkich miejscowosci (niektóre gminy administracyjne maja po kilka miejscowosci) 7,113; obszarów dworskich 5,031; miejscowosci do nich nalezacych 5,461. Ludnosc cala lacznie a wojskiem wynosi obecnie 7,317,023 (6,607,816). Suma ta rozpada sie podlug plci: mezczyzn 3,620,042 (3,260,433), kobiet 3,696981 (3,347,483).

Co do przynaleznosci, to z mieszkanców Galieyi prawo swojszczyzny w innych krajach Austryi ma 49,785 osób, w krajach Korony wegierskiej 9,932, w Bosni i Hercegowinie 45, zagranicznych poddanych mezczyzn 10,121, kobiet 11,199, razem 21,310. Suma ogólna krajowców nieobecnych wynosi 143,460, z tych stale nieobecnych 110,255.

Co do religii stosunki przedstawiaja sie w sposób nastepujacy: Do rzym.-kat. wyznania nalezy 3,352,308 (2,997,430), gr.-kat. 3,103,410 (2,792,449), orm.-kat. 1,540 (1,739), starokatolików jest 13 (68J, gr. oryentalnych 2,157 (1,429), orm. oryentalnych 1,326 (491), ewangelików wyznania augsburskiego (lutrów) 39,328 (36,289), wyzn. helweekiego (reform.) 5,235 (4,990), Anglikanów 51 (63), Menonitów 310 (454), Unitaryanów 2 (5), lipowanów 4 (3), izraelitów 810,845 (772,213), mahometanów l (6), innych wyznan 223 (123), bezwyznaniowi 315 (116). Pod wzgledem narodowosciowym (jezyka towarzyskiego), stosunki przedstawiaja sie w sposób nastepujacy:

Jezyka polskiego uzywaja w zyciu codziennem 3,989,538 (3,516,698), jezyka ruskiego 3,084,212 (2,832,043), jezyka niemieckiego 201,846 (227,600), jezyka czeskiego, morawskiego, slowackiego 9,248 (5,727), jezyka slowenskiego 123 (208), serbsko-chor-wackiego 23 (4), wloskiego 144 (58), rumunskiego 511 (283), wegierskiego 90 (95), angielskiego 1.

Pod wzgledem stopnia wyksztalcenia stosunki sa, nastepujace: Umie czytac i pisac; mezczyzn l,262,o"62, kobiet 948,391, czyli razem 2,210,453 (1,239,122), umie tylko czytac: mezczyzn 170,578, kobiet 275,576, razem 446,154 (492,080); nie umie czytac ani pisac (anafalbeci): mezczyzn 2,187,399 (2,316,166), kobiet 2,473,017 (2,560,433), czyli razem wynosi 4,660,416 na 7,317,023 ogólu ludnosci, gdy w roku 1890 bylo anafalbetów 4,876,614 na 6,607,816 ogólu ludnosci. Nie trzeba dodawac, ze cyfra anafalbetów objete sa. takze wszystkie dzieci w wieku niemowlecym i szkolnym.

Koni ma cala Galicya 915,811 (758,980), zwierzat rogatych 3.700,618 (2,461,068) mulów i oslów 960 (l,134),kóz 17,952(21,210), owiec 436,287 (635,007), swin 1,253,949 (780,337); ilosc uli 209,357 (259,908). wreszcie kur 7,690,759, gesi 444,988, kaczek 228,329, innego drobiu 133,126.

Nastepnie prace naukowe w ostatnich latach wydane, odnosza sie do tego obszaru. Atlas geologiczny Galicyi". Wydawn. Kom. Fizyogr. Akad. Umiej. Kraków., od r. 1887.

Opracowali pojedyncze zeszyty: Alth, Bieniasz, Dunikowski, Lomnicki, Szajnocha, Tessayre, Za-reczny, Zuber.

Wydane dotad czesci mieszcza nastepne obszary: Zeszyt I: Monasterzyska, Tysmieniea. Jagielnica, Zaleszczyki;

zesz. II: Nadworna, Miknliczyn, Zabie, Kuty, Hryniawa;

zesz. III: Oswiecim, Chrzanów, Krzeszowice, Kraków;

zesz. IV: Brustury, Porohy, Dolina, Tuchla;

zesz. V: Biala, Zywiec, Ujsoly, Rabka, Tymbark;

zesz. VI: Steniatyn, Radzlechów, Kamionka, Busk, Szezurowice, Brody i Zloczów;

zesz. VII: Steniatyn, Radziechów, Kamionka, Busk, Krasne, Szezurowice, Brody, Zloczów;

zesz. VIII: Tarnopol, Trembowla, Podwoloczy-ska, Skalat, Grzymalów; zesz. IX: Pomorzany, Brzezany, Buczacz, Czortkow, Kopyczynce, Bor-szezów, Mielnica, Okopy; zesz. X: Belzec, Uh-iiów, Rawa Ruska, Jaworów, Grodek, Warez, Belz, Sokal, Zólkiew, Lwów; zesz. Xl: Bochnia, Czchów, Nowy Sacz, Wieliczka, Wisnicz;

zesz. XII: Mosciska, Lubaczów, Plazów, Lezajsk, Jaroslaw;

zesz. XIII ma objac Przemysl, Brzozów, Sanok i Dobromil. Dunikowski. Rzut oka na stosunki geologiczne Galicyiwschodniej". Lwów 1880 (z mapka). Walter H. i Dunikowski E. Geolog, budowa naftonosnego obszaru zaeh. galicyjsk. Karpat" (Kosmos, rok VIII, zesz. VII do X, czesc druga z mapa geolog, i profilami). Szajnocha Wlad. Górnictwo naftowe w G.". Kraków 1881.

Tenze. Zródla mineralne G." (Rocz. Ak. Urn. wydz. mat. przyr., 1892, t. 22.' Tenze. Plody kopalne G., ieh wystepowanie i zuzytkowanie". Czesc 1: Wegle kam., rudy zelazne, olowiane, cynkowe, siarka. Czesc II: Kopalnie i warzelnie soli, sole potasowe, wosk ziemny. Lwów 1893 i 94. Tenze. Wosk ziemny w G." (Przew. Nauk. i Liter., r. 1894, t. 22). Duniecki P. Olej skalny i wosk ziemny w G." Wieden, 1882. Zuber R. Nafta i wosk ziemny w G." (Wszechswiat, t. III z mapa i rysunkami, odbitka, Warszawa 1883). Tenze. Geol. warunki wystepowania nafty w Galicyi" (Czasopismo Towarz. aptekarskiego, t. XIV i osobuo, Lwów 1885). Lubienski J. Spraw, z podrózy odbytej w celach poszukiwan geolog, po G., gub. wolynskiej i podolskiej" (Inzyn. i Budownictwo, t. VII). Uhlig W. Przyczynek do stratygrafii piaskowca karpackiego w Galieyi" (Górnik, rok 1885, n. 10-12). Tenze. Zur Stratigraphie der Sandsteinzone in Westgalizien" (Verh. der geol. Reichsanstalt., 1885). Hilber. Geolog. Studien in den ostgalizischen Miozaengebieten" (Jahrb der geol. Reichsanstalt, 1882). Tietze

F. Beitraege zur Geologie von Galuien" (Jb. d. geol. R. A. od r. 1883. W tom. 43 z r. 1893, pomieszczony siódmy ciag tych badan). Teis-seyre W. Ogólne stosunki ksztaltowe i genetyczne wyzyny wsehodnio-galicyjskiej" (Spraw. Kom. Piz., 1894 r., t. 29). Nowicki. Ryby i wody G. pod wzgledem rybactwa", Kraków 1880 rok. Tenze. Przeglag rozsiedlenia ryb w wodach G. wedlug dorzeczy i krain rybnych , Wieden 1883. Ziemiecki T. Spraw, z wycieczki archeol. w r. 1881 dokonanej" (Zb. Wiad. do Antrop. Kraj., t. VI, 1882). Teka konserwatorska. Rocznik II Kola C. K. konserwatorów starozytnych pomników G. wschodniej. Lwów 1900, str. 120, z 31 ryc. i 15 tablicami. Teka konserwatorska Galicyi zachodniej", Kraków 1900 rok. Majer I. i Kopernicki J. Charakterystyka fizyczna ludnosci galicyjskiej" (Zbiór wiad. do Antrop. krajowej, t. IX, Kraków 1885). Limanowski Boi. G. przedstawiona slowem i olówkiem", Warszawa, r. 1892, str. 154. Lewieki Witold. Wstep analityczny do statystyki G/ Katalog powszechny wystawy we Lwowie 1894 r. (str. I-CLXVI). Rutowski. Rocznik stat yst Galieyi", Lwów 4 tomy. Wiadomosci statystyczne o stosunkach krajowych, wydane przez krajowe biuro statystyczne, pod redakcya prof. T. Pilata, Lwów, t. XVIII, r. 1901. Wykaz szczególowy miejscowosci wedlug spisu ludnosci z 31 grudnia 1890 r." (Wieden, 1893 rok, str. 816). Szematyzm Król. G. i Lodomeryi z W. Ks. Krak." na rok 1900, Lwów, str. 1148.