Wystawianie Świadectw Charakterystyki Energetycznej budynków oraz lokali. Badania termowizyjne

Książka..O Galicji Zdjęcia z kresów ..Kresy wschodnie Grzymałów Mapy historyczne Świdnica Filmy TanecznePielgrzymka

Przedstawiam pracę magisterską jaką napisała w 1937 roku

Stefania Klomm na Uniwersytecie “Jana Kazimierza” we Lwowie

Brak map , na których opierwała się praca , w skromnym zakresie uzupełniłem mapą jaką posiadałem dodalem zdjęcie Grzymałowa z 1900 roku.

Jeśli ktoś będzie sie powoływał na niżej upublikowaną pracę niech poda zródło jej uzyskania.

Monografia antropogeograficzna miasta Grzymałów

Grzymałów, małe miasteczko położone na SE krańcu Polski w województwie tarnopolskim, a powiecie skałackim, mało komu znane i rzadko odwiedzane przez ludzi nauki, zdawałoby się nie budzi w nikim specjalnego zainteresowania. Niemniej jednak w pracach o Miodoborach można bardzo często spotkać się z jego nazwą ze względu na bliskie sąsiedztwo około 5 km, bądź też w geologii Podola czyta się o depresji grzymałowskiej. H. Teisseyre „Powierzchnia szczytowa Karpat”. Parę prac z dziedziny przyrody omawia stosunki faunistyczne i florystyczne najbliższych okolic względnie samego miasteczka, między innymi niedawno ogłoszona praca Fulińskiego i Szynala „O faunie z wirków w ziemi grzymałowskiej na Podolu” – Kosinos 1932. W roku 1936 pisze Helena Polaczkówna „Z przeszłości miasta Grzymałowa” wydane przez Ossolineum, gdzie pokrótce przedstawia dzieje miasteczka od początku jego istnienia. Książka Janusza Czołowskiego p.t. „Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego” zawiera dane tyczące zamku z XVII wieku będącego obecnie własnością hr. Wolańskich. O całym województwie traktuje zbiorowa praca wydana przez Komitet Wystawy Rolniczej i Regionalnej w Tarnopolu w 1931 roku. Oprócz wyżej wspomnianych prac istnieje szereg innych zajmujących się w sposób mniej lub więcej ogólnymi kwestiami związanymi z Grzymałowem.

Praca niniejsza nie będzie monografią ogólną obejmującą wszystkie problemy, lecz raczej odzwierciedleniem antropogeograficznych stosunków. Główny nacisk kładąc na sprawy ludnościowe, ogólnie tylko wspomnę i w kilku zdaniach naszkicuję jego położenie geograficzne. Kartograficzną metodą przedstawię rozwój miasta w ostatnim stuleciu i obecne jego stosunki osadnicze i gospodarcze.

W archiwum map we Lwowie użyczono mi najstarszego planu katastralnego pochodzącego z roku 1828, a w sądzie grodzkim w Grzymałowie mogłam korzystać z nowszej mapy, która jednak nie oddawała zupełnie wiernie obecnego stanu rzeczy, a na skutek tego korektę musiałam sama przeprowadzać w terenie, wrysowując szereg nowych domostw i budynków gospodarczych, a skreślając już nieistniejące. Szczegółowe materiały dotyczące ludności i jej stosunków wyznaniowych i zawodowych zebrałam w urzędzie gminnym Grzymałowa opierając się na księgach meldunkowych. Drogą własnej obserwacji uzyskałam dane co do materiału budowlanego budynków gospodarczych i domów mieszkalnych.

Cztery plany w podziałce katastralnej 1:2880 ilustrują zebrany materiał. Podziałki tej użyć mogłam ze względu na mały obszar miasta, a dzięki niej rysowałam każdy dom osobno nie wprowadzając bloków. Pierwszy plan z 1828 roku daje nam obraz Grzymałowa z przed przeszło stu lat. Metodą barwną naznaczyłam budynki murowane z cegły i gliniane, podwórza, place i ulice oraz kultury rolne w obrębie miasta i jego najbliższej okolicy. Plan drugi najnowszy wykonałam również metodą powyższą, dzieląc jednak budynki nie według materiału budowlanego, lecz według użyteczności, a więc na domy mieszkalne, budynki gospodarcze i sklepy, wprowadzając równocześnie sygnaturę dla domów użyteczności publicznej np. szkoły, sąd, urząd pocztowy i. t. p. Materiały budowlane ilustruje osobna karta, gdzie występuje podział na budynki murowane z cegły, gliniane i drewniane, uwzględniam również parę budynków z kamienia. Materiał ścian znaczyłam wypełniając barwną kredką powierzchnię domu, na której barwna przekątnia oznacza materiał pokrycia dachu. Stosunki wyznaniowe i zawodowe charakteryzuje równocześnie jedna krata umożliwiając w ten sposób zorientowanie się, jakiemu zawodowi poświęca się najwięcej ludzi w takim czy innym wyznaniu, względnie jak się przedstawia ukształtowanie zawodów wśród danego wyznania. I tu podobnie jak w przypadku oznaczania materiału budowlanego zilustrowałam w każdym domu z osobna metodą barwną stosunki zawodowe – wyznania znacząc sygnaturą kresek.

W powyższy sposób opracowane mapy pozwalają pod rożnym kątem widzenia przyjrzeć się z bliska najważniejszym problemom antropogeograficznym miasta Grzymałowa, poznać jego stan gospodarczy i kulturalny.

Położenie geograficzne

Na Podolu właściwy w bliskim sąsiedztwie Miodoborów i do niedawna jeszcze rozległych stepów – „Popławy” rozsiało się miasteczko Grzymałów 49 szer N, a 26 stopni E od Greenwich. Leży ono na lewym zboczu jaru rzeki Gniłej i na wierzchowinie, której wysokości względne wzrastają coraz bardziej na wschód ku Miodoborom. Szeroki jar tej rzeki zajęły moczarowate łąki, które w miarę wzrastania wysokości przechodzą w ogrody, a na wierzchowinach jak okiem sięgnąć kołyszą się łany zboża. Urodzajny i żyzny czarnoziem stepowy nadaje się wyśmienicie pod uprawę zbóż, a bogate plony nagradzają uciążliwą pracę rolnika. Gniła wypływa z Miodoborów w okolicy Skałata, a płynąc szeroką doliną w kierunku południowo – wschodnim ku Zbruczowi, do którego wpada w Trybuchowcach tworzy liczne zakola, meandry i dorzecza zasilając po drodze w wodę parę stawów, między innymi i staw grzymałowski, który podobnie jak wszystkie stawy podolskie utworzony jest przy pomocy grobli.

W kolanie meandra, ujęty w półkole przez wody rzeki Gniłej leży Grzymałów, do którego przez paru laty zostały przyłączone sąsiednie wioski, a dziś przedmieścia Podlesie i Mazurówka. Gniła opływa Grzymałów od strony zachodniej i południowej. Wschodnią granicę miasta tworzy strumyk Skraboserka ukryty na dniu głębokiego a wąskiego jaru zwanego przez lud – werteby. Bardzo często werteby są zupełnie pozbawione wody, gdyż dawniej w nich płynące strugi wodne wyschły obecnie częściowo. Werteby z ukrytymi na dnie strumykami dość licznie występują w okolicy Grzymałowa. Te małe rzeczułki zdążają ku Gniłej, która na obszarze miasta przyjmuje z obu stron po dwa dopływy. Zjawisko to wskazuje na wyraźne obniżenie terenu w obrębie, którego rozbudowują się osiedla Grzymałowa.

Na wierzchowinie między dwoma strumykami wpadającymi do Gniłej na jej prawym brzegu leży Mazurówka, będąca jak sama nazwa wskazuje, dawną kolonią Mazurów. Po stronie przeciwległej na terenie objętym z zachodu i południa stawem, a od wschodu dość znacznym dopływem Gniłej rozbudowało się Podlesie.

Podlesie i Mazurówka leżą na poziomie wahającym się około 290 – 300 m. Teren zajęty przez te osiedla nie oznacza się wybitnymi różnicami wysokości i jest w obrębie tak Podlesia jak i Mazurówki prawie zupełnie płaski.

Odrębnie kształtują się warunki tego rodzaju w samym Grzymałowie. Od strony południowej teren miasta podnosi się stopniowo od rzeki, której poziom leży na wysokości 287 m aż do rynku, skąd pozostaje już bez widocznych zmian osiągając wysokość 315 m. Inaczej przedstawia się sprawa położenia miasta od zachodu. Tu z nad stawu i rzeki dźwiga się nagle stroma kilkunastometrowa ściana wierzchowiny, nad której brzegiem założony został zamek, a dalej rozbudowało się miasto.

Grzymałów ujęty ze wszech stron przez wierzchowiny o wysokościach przewyższających znacznie największe wzniesienie terenu w obrębie miasta, posiada typowe położenie osiedli podolskich. Osiedla te kryją się nad rzekami w zagłębieniach jarów podczas gdy wierzchowiny zajęte są przez rozległe szachownice pól, widok których jest tak drogi każdemu Podolakowi, że nie oddałby zań najwspanialsze górskie panoramy.

Analiza planu miasta

Początkiem Grzymałowa było rozpoczęcie budowy zamku przez niejakiego Grzymałę około 1590 roku. Zamek pozostał na uboczu, a miasto poczęło rozbudowywać się wokół czworobocznego rynku, jednak nieregularnie we wszystkich kierunkach. Silniejszy rozwój miasta nastąpił w kierunku południowym, wschodnim i północno - wschodnim, mając do dyspozycji większe obszary. Od strony zachodniej hamującą przeszkodą był staw i rzeka, a od północnego – zachodu zamek z rozległym parkiem.

Grzymałów 1900 rok(Przy kliknięciu uzyskasz powiekszenie)

Najstarsze miasto obejmowało nieznaczny obszar, który do końca XVIII wieku był obwiedziony wałami i murem obronnym, a ludność jego była wolna od powinnych robocizn pańszczyźnianych za cenę obrony miasta. Dowodem na to jest nazwa wschodniej części miasta – Zamurze.

Plan Grzymałowa (Przy kliknięciu uzyskasz powiekszenie)

Od rynku wybiegają we wszystkich kierunkach ulice rozchodząc się promienisto. W części południowej miasta biegną ulice do siebie równoległe, względnie pod katem prostym, łącząc się w jedną wspólną drogę okalającą miasto od strony południowej a równoległą do rzeki Gniłej. Droga ta dochodzi do ulicy Pierackiego wybiegającej z rynku na wschód. Odgałęzieniami tej ulicy skierowanemi na północ są dwie przecznice ulice Narutowicza i Kochanowskiego, które łącząc się w jedną dochodzą do ulicy Mickiewicza prowadzącej od kościoła w północno – wschodnią stronę miasta. Ulica Kilińskiego przebiegająca początkowo równolegle między ulicami Pierackiego a Mickiewicza, skręca na południe i dążąc równolegle do potoku Skraboserka dochodzi doń w pobliżu rzeźni miejskiej. Północna część miasta rozbudowała się po prawej stronie ulicy Piłsudskiego i wzdłuż kolanowato zgiętej ulicy ks. Skorupki. Ulica Legionów prowadząca od kościoła w stronę zachodu dzieli się nad stawem na dwa gościńce. Jeden północno – zachodni hlibowski biegnie przez Podlesie, drugi południowo – zachodni chorostkowski przez Mazurówkę. Ulica Piłsudskiego przechodzi w gościniec skałacki biegnący na północny – zachód i gościniec prowadzący do Małej Łuki w kierunku północno – wschodnim.

Podlesie rozbudowało się głownie wzdłuż dwu ulic, ulicy Żwirki i Wigury dochodzącej do stawu i ulicy Strzeleckiej łączącej gościniec hlibowski ze skałackim. Podobne stosunki panują na Mazurówce, gdzie znaczne skupienie ludności nastąpiło przeważnie wzdłuż gościńca chorostkowskiego, prostopadłej do niego ulicy Orląt i ulicy Reznała łączącej Mazurówką z południową częścią Grzymałowa. Przedłużeniem ulicy Orląt jest równoległa do prawobocznego dopływu Gniłej ulica Kilińskiego.

Największe skupienie domów dostrzegamy w starem mieście. Rynek w kształcie nieregularnego czworoboku zabudowany jest w pośrodku przez trzy szeregi równoległe sklepów, które mieszą się również z budynkach wokół rynku stojących. Najbliższa okolica rynku przedstawia widok dość osobliwy. Domy stoją tu jeden obok drugiego w bardzo bliskiej odległości i na pozór zupełnie chaotycznie. Wybudowane są jednak rzędami, a pomiędzy nimi przechodzą mniej lub więcej szerokie uliczki, z których ważniejszymi są ul. Joselowicza, Rialika i Rożnicza.

Inne dzielnice miasta jak Zamurze, Podlesie, Mazurówka mają już zgoła inny wygląd. Wzdłuż ulic ciągną się domy stojące wśród większych lub mniejszych podwórzy otoczone ogródkami kwiatowymi lub drzewami. Obszary zamknięte ulicami różnych kształtów czworoboków, trójkątów i innych bliżej nie dających się określić wymiarów, wypełnione są ogrodami i sadami.

Na skraju miasta położone ogrody przechodzą w pola uprawne i łany, które zwartym pierścieniem otaczają miasto, a jedynie w stronie północno – zachodniej rozpościera się nieduży las dworski.

Materiał budowlany:

W przeważnej ilości materiał budowlany domów stanowi glina, typowy budulec naszej podolskiej krainy. Gliny używają tak do budowy domów mieszkalnych jak i budynków gospodarczych, z tem, że stodoły są stawiane przeważnie z drzewa.

Domy murowane z cegły tworzą większe skupienia w centrum miasta w rynku i najbliższej okolicy kościoła i cerkwi, ponadto wzdłuż głównych ulic, a mianowicie Pierackiego, Mickiewicza i Piłsudskiego, t. j. na terenach niedawno zabudowanych, bo w ostatnich dziesiątkach lat. Drugie skupienie domów murowanych ceglanych występuje w okolicy folwarku i posterunku policji na Mazurówce. Oprócz tych zwartych wystąpień znaczną ilość domów murowanych spotyka się na całym terytorium i to nie tylko w samym mieście Grzymałowie, ale i na Mazurówce oraz Podlesiu, choć w mniejszym stopniu.

Domy budowane z cegły kryte są w większości blachą, a bardzo rzadko dachówką. Oprócz tego spotkać można dość często pokrycia gontowe.

Natomiast słoma i gont stanowią prawie wyłączny materiał dachów budynków glinianych. I tu występuje wyraźny przedział między domami chrześcijan, które są kryte przeważnie słomą, a żydowskimi, gdzie jako główny materiał występuje gont. To też w krajobrazie zaznacza się bardzo wyraźnie dzielnica żydowska mieszcząca się w około rynku.

Czasem spotyka się dom gliniany, kryty blachą. Zbudowany jest on wówczas z tak zwanej surówki, która formą odpowiada cegle, lecz tworzy ją materiał surowy niewypalony. Właścicielami takich domów są zwykle bogaci gospodarze rolni.

Do wyjątków należą budynki stawiane z kamienia, których zaledwie kilka znajduje się na terenie miasta.

Jednak nie tylko pod względem materiału budowlanego występują różnice, lecz zaznaczają się one również w strukturze domów. Wszystkie budynki czy to będą murowane, a kryte blachą, czy też gliniane kryte gontem, charakterem swego budownictwa odpowiadają zupełnie miastu. Wprawdzie z wyjątkiem kilku domów jednopiętrowych i dwupiętrowej bożnicy są to wyłącznie domki parterowe, jednak wybitnie różnią się od chat typowo wiejskich, któremi są domy budowane z gliny o dachach słomianych.

Dzielnice Grzymałowa wśród których przeważa ten typ budownictwa przypominają zupełnie wszystkie wioski podolskie. Centrum miasta wraz z ulicami Piłsudskiego, Mickiewicza i Pierackiego ma typowy wygląd miejski. Południowa cześć Zamurza stanowi pomost między miastem, a typowymi wioskami Podlesiem i Mazurówką, które mimo połączenia z Grzymałowem, swego pierwotnego charakteru dotychczas nie zatraciły.

Śledząc rozwój miasta z porównania planu czasów najnowszych z planem wykonanym przed przeszło stu laty dostrzeżemy szereg wyraźnych zmian. W ogólnym rozplanowaniu ulic nie zaszły specjalne różnice, niemniej jednak są pewne przesunięcia.

Głównie, co nas na pierwszy rzut oka uderza, to wyraźne zwężenie dróg i placów na rzecz parcel budowlanych. Ponadto widzimy, że pewne drogi zmieniły swój pierwotny kierunek, względnie powstały nowe. Nową drogą biegnącą jednak już poza obrębem miasta jest wybudowany w roku 1872-73 gościniec do Chorostkowa. Polna droga prowadząca do wsi Okno na wschód została wygięta bardziej na północ omijając w ten sposób odgałęzienie jaru Skraboserki.

Na Mazurówce dzisiejsza ulica Orląt zmieniła zupełnie swój charakter. Dawne jej ślepo kończące się odgałęzienie rozwinęło się w prosto biegnącą na zachód drogę, wzdłuż której zostały wzniesione domy mieszkalne powodując ten samem zanik dawnej kolanowato wygiętej, ale niezabudowanej dróżki, której ślad widzimy obecnie tylko na małym odcinku wokół którego rozsiadło się parę gospodarstw.

Droga prowadząca nad staw do Podlesia zmieniała również swoje położenie prawdopodobnie w skutek zmniejszenia się powierzchni stawu i sztucznej zmiany łożyska lewobocznego dopływu Gniłej, płynącego u stóp parku, który założony jest w pobliżu zamku. Zamek ten będący w posiadaniu Ludzickich z początkiem XVII wieku miał zrazu charakter obronny z czterema basztami i wieżami na rogach. W połowie XIX wieku Leonard Piniński ówczesny właściciel Grzymałowa zrzucił obronne wały, a budynek zamkowy przebudował na pałac.

Na całym obszarze Grzymałowa nastąpiło bardzo znaczne pomnożenie liczby domów, a największy rozwój budownictwa nastąpił w kierunku północno – wschodnim, gdzie mieszczą się obecnie najważniejsze ulice z głównymi urzędami. Wyraźny wzrost ilości domostw obserwujemy na terenie Podlesia i Mazurowki, co pociągnęło za sobą nie tylko zajmowanie terenów dotychczas niezamieszkałych, lecz równoczesny podział parcel i gospodarstw.

W porównaniu do stosunków z przed wieku widzimy, że miasto zyskało wiele pod względem ilości budynków murowanych, których zaledwie kilka widziało się dawniej w okolicy rynku. Dziś znaczną ich liczbę obserwujemy nie tylko w Grzymałowie, ale i Mazurówce i Podlasiu.

Niewątpliwie do wyglądu zewnętrznego miasta przyczyniło się założenie chodników i sadzenie drzew wzdłuż dróg i na placach, a do tego od roku 1901 datuje się powstanie parku miejskiego.

Rozwój miasta wyraźnie następował naprzód do czasu wybuchu wojny światowej w roku 1914. Miasto przez które przewalały się tysiące wojsk, okupowane, rabowane, i palone przedstawiało okropny obraz zniszczenia w najbliższych latach po wielkiej zawierusze dziejowej i jeszcze do niedawna ruinami wśród rynku opowiadało o swoich dziejach z czasów wojennych. Dziś z wolna zatarły się ślady, miasto wróciło do normalnego stanu, nie osiągając jednak stanu z ostatnich lat przed wojną.

Ludność

W jaki sposób kształtowany się stosunki rozwojowe ludności grzymałowskiej od początków istnienia miasta, aż do ostatnich czasów, trudno dociec ze względu na brak odpowiednich materiałów. Dopiero od czasu pierwszego spisu ludnościowego , t. j. od roku 1857 istnieją dane pozwalające na obserwowanie postępu linii rozwojowej w okresie jednak stosunkowo do lat istnienia miasteczka dość krótkim, bo zaledwie osiemdziesięcioletnim.

Grzymałów z Podlesiem i Mazurówką ogółem ludności liczy:

Powyższe cyfry wskazują na nieprzerwany wzrost ilości mieszkańców od roku 1857 do 1901 roku, która wzrosła w tym czasie o 25%. Rok 1911 wykazuje spadek tej liczby o 5%. Zjawisko to wywołane zostało prawdopodobnie wskutek wzmożonej emigracji do Ameryki, głównie do Stanów Zjednoczonych dokąd wyjeżdżały niekiedy całe rodziny. Wielka wojna światowa, która w Polsce przeciągnęła się o dwa lata dłużej niż w innych krajach Europy, wycisnęła swe przemożne piętno na stosunkach ludnościowych w Grzymałowie, hamując nie tylko rozwój, lecz powodując cofnięcie się do czasów z przed roku 1857. Ilość mieszkańców w roku 1921 wynosi 4.255, a więc w porównaniu z rokiem 1857 jest mniejsza prawie o pół tysiąca, a w stosunku do czasów przedwojennych spadła o 25%. Obecnie Grzymałów liczy 5.070 mieszkańców co wskazuje na pomyślny rozwój stosunków pod względem przyrostu ludności.

Mieszkańcy miasta Grzymałowa nie stanowią zwartego organizmu wyrastającego z jednego pnia, lecz dzielą się zarazem pod względem narodowościowym, jak i wyznaniowym na trzy oddzielne grupy, co należy do typowego zjawiska obserwowanego we wszystkich miasteczkach podolskich. Ze względu na to, że narodowość pokrywa się w obecnych warunkach z wyznaniem, zbędną rzeczą jest oddzielanie tych dwu pojęć. Liczby przedstawiające procentowo wyznania będą tym samym charakterystyką stosunków narodowościowych.

Wśród ogółu ludności 44,5% przypada na wyznanie rzymsko-katolickie, 22.5% na wyznanie grecko-katolickie, a 33% na mojżeszowe.

Na planie ilustrującym rozmieszczenie wyznań domami obserwujemy pewne łatwo dające się wyróżnić dzielnice wyznaniowe. Chrześcijanie obrządku łacińskiego zajmują część północno-wschodnią miasta, tu gdzie został wybudowany kościół, gdzie mieszczą się główne urzędy i gdzie równocześnie w domu oświatowym T.S.L. skupiają się przejawy ich życia kulturalnego. Ponadto mieszkańcy Mazurówki i Podlesia są również prawie wyłącznie tego wyznania. Wokół cerkwi i domu „Proświły” w południowo-wschodniej stronie Grzymałowa osiedlili się greko-katolicy. Natomiast rynek i przyległe tereny jest dzielnicą żydowską co przejawia się wniesieniem w tej okolicy bóżnicy i domu żydowskiego, a w ostatnich czasach nadaniem tu przebiegającym ulicom nazw jak Berka Joselowicza, Rialika i Różniera.

Jeśli chodzi o stosunki zawodowe mieszkańców Grzymałowa to można wydzielić następujące grupy i ich procentowe ilości:

Rolnicy - 30%

Robotnicy - 27%

Kupcy - 18,5%

Rzemieślnicy - 17,5%

Inni - 7%

Ostatnią rubrykę stanowią przeważnie urzędnicy, emeryci i wolne zawody.

Do scharakteryzowania procentowego stanu wyznań wśród poszczególnych zawodów posłużą następujące dane:

Natomiast stosunki zawodowe wśród poszczególnych wyznań ułożyły się w sposób następujący:

Powyższe dane pozwoliły dojść do ciekawych spostrzeżeń. Największy procent ludności 30%, stanowią rolnicy. Sytuacja ta została spowodowana przyłączeniem dawnych wsi Podlesia i Mazurówki do Grzymałowa, które swój charakter rolniczy zachowały. To też jeśli śledzimy rozmieszczenie zawodów, dostrzeżemy na planie, że domy rolników skupiły się głównie na przedmieściach Podlesia i Mazurówki, choć i w samym Grzymałowie występują dość licznie, zajmując jednak i tu tereny leżące poza centrum miasta, przeważnie w części wschodniej. Pracy na roli oddają się prawie wyłącznie chrześcijanie. Żydzi stanowią w tej dziedzinie bardzo mały odsetek, bo zaledwie 1%.

Uderzający jest duży procent ludności żyjącej z dziennych zarobków, nie posiadającej własnego majątku, względnie o wartości bardzo małej tak, że zarabiać na życie muszą jeszcze ubocznie. Są to ludzie nie mający fachowego wykwalifikowania. Pracują jako robotnicy najemni w rolnictwie na folwarku i u bogatszych gospodarzy, we młynie, względnie wykonują wszelkie roboty, jakie się nadarzą. Do grupy tej zostało przydzielonych kilku dorożkarzy. 27% ogółu ludności to robotnicy. Skupiają się oni głównie w najstarszej dzielnicy miasta, poniżej bóżnicy i cerkwi. Znaczny odsetek występuje na Mazurówce, wzdłuż ulicy Orląt, a ponadto rozrzuceni są po całym terytorium miasta, wyjąwszy najbliższe sąsiedztwo rynku i ulice leżące w północno-wschodniej stronie miasta. Największy procent ludności robotniczej stanowią rzymsko-katolicy 61%, a grecko-katolicy i żydzi po 20,5%.

Trzecią grupą z kolei pod względem wielkości procentowej tworzy ludność handlowa wynosząca 18 % mieszkańców. Domy ich zwartymi szeregami ciągną się wokół rynku, zajęte w części frontowej przez sklepy, restauracje, fryzjernie, a niekiedy i warsztaty rzemieślnicze. Ponadto zajmują tereny najbliżej rynku położone wznosząc swoje domy również przy głównych traktach handlowych i drogach, którymi zdąża ludność wsi okolicznych na targ do miasta. Handlem trudnią się prawie wyłącznie żydzi, którzy wśród kupców stanowią 93 %. Pozostałych 7 % przypada na rzymsko-katolików i grecko – katolików po 3,5 %.

Niewiele gorzej procentowo przedstawiają się rzemieślnicy stanowiąc 17 % ludności. Specjalnego rodzaju rzemiosła, któryby był charakterystyczny dla Grzymalowa w obecnych czasach nie ma. W niedalekiej przeszłości przed kilkudziesięciu laty rzemiosłem takim w Grzymałowie, a zwłaszcza na Mazurówce było kuśnierstwo. Zanik jego nastąpił w związku z zarzuceniem strojów ludowych, której nieodłączną częścią garderoby, był suto namarszczony kożuch zwany polką. Dziś nikt już prawie nie stroi się na dawną modę, to też kożuchy baranie poszły w zapomnienie, a razem z nimi kuśnierze. Podlesie było natomiast siedliskiem tkaczy, który stanowili swój odrębny cech tkacki mający swoje specjalne praw i przepisy. Dziś tkactwo wyeliminowane zostało z rodziny rzemieślniczej, a stare statuty cechu tkackiego w Podlesiu pochodzące z wieku XVIII spoczywają w Muzeum Podolskim w Tarnopolu. Jak przedstawia się obecnie ugrupowanie rzemieślników w Grzymałowie wykazuje niżej podana tabelka udzielona mi przez Stowarzyszenie Rękodzielników w Grzymałowie:

I grupa budowlana:

• murarzy 5

• malarzy 2

• lakierników 1

II grupa drzewna:

• kołodzei 1

• stolarzy 5

• bednarzy 1

III grupa włókiennicza:

• czapkarzy 1

• kuśnierzy 3

• krawców 8

• powroźników 2

IV grupa metalowa:

• ślusarzy 3

• mosiężników 1

• kowali 4

• blacharzy 3

• zegarmistrzów 2

V grupa spożywcza:

• piekarzy 2

• rzeźników 8

• wędliniarzy 15

VI grupa skórzana:

• szewców 15

VII grupa usług osobistych:

• fryzjerów 7

Cyfry te nie obejmują wszystkich rzemieślników, gdyż znaczna ich część pracuje pokątnie, mając tym samym charakter chałupników. Rzemieślnicy, z wyjątkiem paru mieszkających na Podlesiu i Mazurówce, stanowią w znacznym procencie ludność Grzymałowa. Spośród nich 40 % to żydzi mieszkający głównie w centrum miasta, 30 % przypada na rzymsko – katolików , a 24 % na greko – katolików.

Pozostałych 7 % mieszkańców obejmuje duchowieństwo, urzędników, emerytów i zawody wolne. Terenem ich zamieszkania jest północno – wschodnia cześć miasta wraz z rynkiem. Ponadto rozprószeni są po całym obszarze Grzymałowa. Rzymsko – katolicy mający przewagę w tej grupie – 62 %, są to przeważnie urzędnicy, grecko – katolicy w 13 %, a żydzi 25 % poświęcają się zawodom wolnym, w skład których wchodzi kilku lekarzy, adwokatów, aptekarz, lekarz weterynaryjny, rejent i technik dentystyczny.

Ludność rzymsko – katolicka składa się przeważnie z rolników i robotników wykazując mniejszy procent rzemieślników i urzędników, a minimalny odsetek kupiectwa. Grecko-katolicy posiadają większy odsetek rolników, rzemieślników i kupców, przy mniejszej ilości robotników, tym samym są lepiej od rzymsko- katolików sytuowani. Żydzi, to ludność handlowo – rzemieślnicza, mająca znacznie mniejszy odsetek robotników od chrześcijan..

Po szczegółowym wniknięciu w stosunki zawodowo – wyznaniowe miasta Grzymałowa, spojrzmy jeszcze raz na plan, na którym są zobrazowane, a wówczas dostrzeżemy wyraźnie wyłaniające się dzielnice gospodarcze. Najstarsza część miasta zamieszkała jest przez typową ludność miejską, w skład której wchodzą kupcy, rzemieślnicy i robotnicy. Zamurze obok urzędników i ludności handlowo – przemysłowej ma już znaczny odsetek rolników, zwłaszcza w części południowej, podczas gdy Podlesie i Mazurówka są typowymi osiedlami rolniczymi.

Na zewnątrz odrębne charaktery tych dzielnic przejawiają się inną kulturą materialną zaznaczająca się w tym, co nas po wejściu w osiedle na pierwszy rzut oka uderza, to jest w typie budownictwa, o którym już wyżej była mowa.

Jako miasto stanowi Grzymałów główny ośrodek handlowy dla ludności najbliższej okolicy. Tu może wieśniak sprzedać produkty swojej pracy, by w zamian za to nabyć potrzebne mu artykuły przemysłowe, dostarczając tym samym ludności miejskiej środków spożywczych. Specjalnie ożywiony ruch panuje w miasteczku w czwartek każdego tygodnia, który to dzień jest dniem targowym. Już od samego rana pieszo lub furami, po uprzednim zapłaceniu kopytkowego, zdążają wieśniacy i handlarze na targ, na którym wszystko sprzedać i wszystko kupić można.

Największą rolę odgrywa handel zbożem, przędziwem, jajami i mąką, który prowadzi się na większą skalę. Dość wysoko stoi handel nierogacizną, nawiązany nawet z zagranicą.

Jeśli chodzi o zakłady przemysłowe, to tych w Grzymałowie jest brak dotkliwy. Nie licząc małej wytwórni wody sodowej, istnieje tylko młyn wodny gospodarczy i duży młyn handlowy poruszany elektrycznością, dzięki czemu miasto posiada oświetlenie elektryczne. Początek tego młyna sięga ostatnich dziesiątków lat ubiegłego stulecia. Był to pierwszy po przemyskim młyn parowy we wschodniej Małopolsce. Zniszczony w czasie wojny doszczętnie, został przed kilku lat odbudowany.

Znaczenie komunikacyjne Grzymałowa nie jest zbyt duże. Przez Grzymałów prowadzi dawny gościniec krajowy zbudowany w roku 1870 – 1873 ze Smykowiec na Skałat do Suchostawu, a w roku 1892 założony gościniec biegnie przez Hlibów, Poznankę Hetmańską na Iłwcze do Trembowli. Ponadto gościńcem wiodą na południe do Tomsłego i na wschód do granicy bolszewickiej w Łuce Małej. Od roku 1897 został otwarty ruch na linii kolei lokalnej z Rożek Wielkich do Grzymałowa, który tworzy jej końcową stację. Stacja kolejowa jest oddalona w kierunku północno – wschodnim o 2 600 m. W czasie wojny zniszczona, została odbudowana w latach 1926 – 27.

Grzymałów jest siedzibą sądu grodzkiego, notariatu, urzędu pocztowego od roku 1843 i urzędu telegraficznego utworzonego w 1873 roku. Oprócz urzędu gminy miejskiej mieści się w Podlesiu urząd gminy zbiorowej, do której należą wsie okoliczne. Siedmioklasowe szkoły żeńska i męska kształcą nie tylko młodzież miejscową, ale i z wiosek okolicznych, wpływając tym samym na życie kulturalne sąsiednich osiedli, do czego przyczynia się również praca oświatowa Towarzystwa Szkoły Ludowej.

Do zabytków miasta należy stary zamek z wieku XVII wzniesiony na odwiecznym szlaku kuczmańskim Tatarów, obecnie własność Wolańskich. Kościół wybudowany w roku 1754 dzięki proboszczowi ks. Paskiewiczowi i pomocy materialnej parafian został powiększony w roku 1903. Dawne stare cerkwie ś. Praksedy i Pokrowy spłonęły w olbrzymim pożarze z 1803 roku, a obecna cerkiew jest fundacją ks. Lubomirskiej z roku 1806. Bożnica w stylu renesans – barok pochodzi z wieku XVII – XVIII. Do osobliwości miasta przez wojną należały domy podcieniowe w rynku. Te jednak zostały w czasie wojny zniszczone i tylko jeden budynek tego rodzaju jest odbudowany i mieści w sobie hotel.

Grzymałów jest małym miasteczkiem o przeważającej stosunkowo liczbie rolników i bardzo dużym procencie zupełnie ubogiej ludności robotniczej, co wskazuje na niekorzystny stan materialny wśród mieszkańców, przy braku większych warsztatów i zakładów przemysłowych. Miasto pozbawione specjalnego znaczenia handlowego i komunikacyjnego, położone na krańcu linii kolejowej, tuż nad granicą rosyjską, nie ma przed sobą zbyt dobrych warunków rozwoju. Zwinięcie niektórych urzędów hamująco wpłynęło na rozwój miasta, które mimo kilkunastu lat pokoju, nie wróciło do swego stanu z okresu przedwojennego. Kilka lat dobrej koniunktury gospodarczej nie zdołało naprawić zniszczenia spowodowanego wojną tym bardziej, że wkrótce nastąpił ogólnoświatowy kryzys gospodarczy.

Obecne ożywienie na rynkach światowych, wzrost cen produktów rolnych przyczyni się niewątpliwie do poprawy stanu materialnego rolników, powodując równocześnie polepszenie warunków w innych dziedzinach gospodarczych. Być może, że zjawisko to wpłynie korzystnie na rozwój Grzymałowa, wyrwie go z martwoty i odrętwienia i pchnie ku lepszej przyszłości.

Wystawianie Świadectw Charakterystyki Energetycznej budynków oraz lokali. Badania termowizyjne

Książka..O Galicji Zdjęcia z kresów ..Kresy wschodnie Grzymałów Mapy historyczne Świdnica Filmy TanecznePielgrzymka