Strony dalekie i bliskie

Grzymałów

Artykuł był publikowany w Nasz Dziennik z dnia 08.08.2001r.

Miasteczko Grzymałów, w dawnym powiecie skałackim województwa tarnopolskiego, położone jest 12 km na południe od Skałatu i 23 km na wschód od sławnej Trembowli, na zboczu jaru Gniły.

Od końca XVI w. Grzymałów należał do rodu Ludzickich herbu Grzymała. Oni to wznieśli tam pierwszy zamek obronny, otoczony fosą i wałami, z czterema kwadratowymi basztami. Zamek , położony na szlaku tatarskim", był wielokrotnie oblegany przez Kozaków i Tatarów. Nadwyrężone mury wzmocnił kolejny właśdciel, Adam Mikołaj Sieniawski, hetmań wielki koronny W 1720 r. wyjednał dla miasta prawo magdeburskie, a w 1726 r. ufundował tu parafię rzymskokatolicka. Następnie Grzymałów należał do Czartoryskich i Lubomirskich. Na skutek wystawnego trybu życia i olbrzymich długów kolejnej właścicielki, Konstancji z Lubomirskich Rzewuskiej , klucz grzymałowski sprzedany został na licytacji. W 1831 r. kupił go Antym Nikorowicz, późniejszy komendant akademickiego korpusu gwardii narodowej we Lwowie. Jego córka Julia wyszła za mąż za Leonarda hr. Piniń-skiego (1824-86), który osiadł na stałe w Grzymałowie i zasłynął Jako wzorowy, postępowy gospodarz. Zbudował pierwszy młyn parowy we Wschodniej Galicji. Założył też obszerny park angielski, gustownie i starannie utrzymany. Jeszcze przedtem Nikorowicz przebudował zamek na nowoczesny pałac, pozostawiając tylko dwie baszty i dobudowując cylindryczną, wysoką wieżę zegarową. Po śmierci Leonarda hr. Pinińskiego, Grzymałów odziedziczył jego syn Leon (zm. 1938 r.), późniejszy namiestnik Galicji, rektor Uniwersytetu Lwowskiego. Ostatnimi dziedzicami byli Wolańscy.

Pokoje reprezentacyjne zamku zapełniały stylowe meble, portrety kolejnych właścideli (m.in. pędzla Juliusza Kossaka i Tadeusza Ajdukiewicza), obrazy Alojzego Rejchana, Wojciecha Kossaka i malarzy szkoły włoskie. była tam też biblioteka licząca 5 tyś. tomów oraz archiwum z autografami wybitnych osobistości XVl-XIX w.

W czasie l wojny światowej zamek zdewastowano i ogołocono ze wszystkiego. Został odbudowany przez ostatnich właścicieli, ale już we wrześniu 1939 r. całe urządzenie zamku i niemal wszystkie zbiory zostały rozkradzione. Mury nietknięte stały do 1944 r. Po wojnie zamek został zburzony do fundamentów. Z uzyskanego w ten sposób materiału zbudowano drogę z Grzymatowa do Trembowli.

Przetrwał natomiast piękny park z okazami starodrzewu, zamieniony na ogród publiczny. Aleja wiekowych lip pamięta czasy hetmana Mikołaja Sieniawskiego.

Jak dziś wygląda Grzymałów? Z zabudowań zamkowych pozostała w parku oficyna oraz pomnik-kolumna (bez inskrypcji). Umieszczona na bramie tablica informuje, że park założony został w l pół. XIX w. i że jest zabytkiem sztuki ogrodowej o znaczeniu rejonowym".

Naprzeciwko bramy parku przetrwał pomnik Mickiewicza, usypany z głazów w setną rocznicę jego śmierci. Rośnie przy nim drzewo zasadzone w 1898 r.

Kościół parafialny wysadzono około 1968 r. Jedynym znaczącym zabytkiem Grzymałowa, ocalałym częściowo z czasów dewastacji, jest synagoga z XVIII w. Zniszczony cmentarz grzymałowski pozbawiony jest ogrodzenia i jakiejkolwiek ochrony. Stanowi miejsce wypasu krów i zabaw dzieci. Wśród wysokiej trawy walają się szczątki rozbitych nagrobków, m. in. hrabiów Pinińskich, właścicieli Grzymałowa. Błądzi się po tej pięknej niegdyś nekropolii, jak po antycznych ruinach...

Zbigniew Hauser

Wystawianie Świadectw Charakterystyki Energetycznej budynków oraz lokali. Badania termowizyjne

Książka..O Galicji Zdjęcia z kresów ..Kresy wschodnie Grzymałów Mapy historyczne Świdnica Filmy Taneczne Pielgrzymka

Początek