|
|||||
| dr Mieczysław Orłowicz | |||||
| ILUSTROWANY PRZEWODNIK PO WOŁYNIU | |||||
| Ł U C K 1 9 2 9 | |||||
RÓWNE |
|||||
|
Równe (64 km.)Dworzec kolejowy w sąsiedztwie głównej ul. Trzeciego Maja, skąd dla ułatwienia komunikacji ze śródmieściem i wschodnią dzielnicą miasta kursują liczne autodorożki i dorożki konne.Hotele : pierwszorzędne Europa, Bristol, Warszawa, Wiktorja. Drugorzędne: Metropol, San-Remo, Belle Vue, Imperjal, wszystkie przy ul. Trzeciego Maja.Restauracje pierwszorzędna "Nowy Świat" (z kabaretem i dancingiem) przy ul. Trzeciego Maja i "Ariel"; drugorzędne "Kaukaz" wszystkie przy ul. Trzeciego Maja.Kawiarnie : "Edward", "Raże" - obie przy ul. Trzeciego Maja.Sport : Wojskowy Klub Sportowy "Hallerczyk" posiada boisko przy koszarach na Woli. "Sokół" ma obok dawnego zamku boisko piłki nożnej, oraz dwa korty tennisowe. Ponadto salę gimnastyczną i kort tennisowy utrzymuje żydowski klub "Hasmonea".Równe jest największem i najbardziej handlowem miastem województwa wołyńskiego a zarazem ważnym węzłem kolejowem. Jest to miasto powiatowe o 62.000 m., a zarazem siedziba kuratorjum szkolnego okręgu wołyńskiego i Sądu Okręgowego. Wśród mieszkańców 10% Polaków, zreszta żydzi, posługujący się żargonem lub językiem rosyjskim, które to języki najczęściej słychać na ulicach miasta. Leży ono nad rzeką Uściem, w urodzajnej okolicy czarnoziemnej, pagórkowatej, niegdyś bogatej w stawy. Obecnie zamieniły się one w niezdrowe bagna, powodujące malarję.Dzieje miasta . Do początku XVII wieku należało Równe do dóbr ks. Ostrogskich, a po ich wygaśnięciu w początkach XVII wieku przeszło drogą posagu na ks. Lubomirskich. Rodzinie tej zawdzięcza miasto rozwój, gdyż stało się centrem ich dóbr na Wołyniu, a ks. Lubornirscy przez 200 lat rezydowali odtąd w tutejszym zamku. Do wybitniejszych postaci w tej rodzinie należał Jerzy Lubomirski starosta sandecki i wojewoda krakowski, (+ 1727), oraz jego syn Stanisław Lubomirski, który swego czasu posiadał w Polsce największą fortunę, złożoną z 31 miast i 738 wsi. W Równem utrzymywał on nie tylko duży dwór, ale nawet janczarskie pułki. W r. 1763 wsławił się on niefortunna kandydaturą do korony polskiej przeciwko Stanisławowi Augustowi.Po nim odziedziczył Równe ks. Józef Lubomirski (+ 1817) kasztelan kijowski. Znany on jest jako mąż Ludwiki z Sosnowskich, ideału Kościuszki, który z tego tytułu bywał czasami gościem w Równem, np. w r. 1792. Książe Józef prowadził dom na wielką skalę, a w.r. 1801 W. Ks. Konstanty był zdziwiony okazałością, z jaką go tu przyjmowano. Po śmierci ks. Ludwiki z Sosnowskich Lubomirskiej (+ 1836), która jest pochowana w Równem, odziedziczył dobra jej syn Fryderyk Lubomirski (+ 1843). Wiódł on skromne życie, opuścił okazały pałac, a zbudował sobie "Na górce" nową mniejszą rezydencję. Po nim odziedziczył Równe ks. Kazimierz Lubomirski (1813 - 1871) znany kompozytor, autor pieśni "Oj gwiazdeczko, coś błyszczała".Włość Rówieńska zajmowała obszar przeszło 500 km 2. Obejmowała ona duże obszary na południowym brzegu Horynia, a w obrębie tej włości leżały mniejsze dobra szlacheckie, jak Szpanów, Zaborol, i inne.Wzrost Równego datuje się dopiero od czasu gdy stało się ważną stacją węzłową i rosyjskim obozem warownym. Miasto jest nieładne i niesystematycznie zabudowane. Całe miasto ciągnie się na przestrzeni 3 km. wzdłuż szosy Łuck-Korzec, która stanowi główną ulicę miasta. Dawniej nazywała się ona ul. Szosową, a obecnie ul. Trzeciego Maja. Przecina ona całe miasto ze wschodu na zachód. Ulica ta jest bardzo brzydko zabudowana, przeważnie parterowymi bezstylowymi domami. Środek miasta leży na równinie bagnistej nad rzeką Uściem, przedmieścia wschodnie i zachodnie na wzgórzach. Centrum miasta oddzielone jest od przedmieścia zachodniego, na którym stoją duże koszary, torami dworca kolejowego.Przy ul. Trzeciego Maja stoi kościół, neogotyk z czerwonej cegły z dwiema wieżami. Został on zaczęty w r. 1868, wykończony w r. 1899 pod kierownictwem Konstantego Wojciechowskiego, przy poparciu funduszem ks. Romana Sanguszki ze Sławuty. W r. 1927 został kościół odnowiony i wtedy otrzymał wewnątrz modernistyczną polichromię pędzla K. Polityńskiego, oraz witraże. W jednym z ołtarzów bocznych stary obraz M. Boskiej. Są tu epitafia członków rodziny Lubomirskich, miedzy innymi ks. Kazimierza Lubomirskiego (+ 1871). Dalej na wschód stoi przy ul. Trzeciego Maja sobór prawosławny ozdobiony 6 kopułami, które rzucają się w oczy przy ogólnym widoku miasta. Został on zbudowany w latach 1890-95 kosztem Aleksandra III. Z ul. Trzeciego Maja zbaczamy na południe ul. Zamkową do ruin Zamku. Niegdyś w tym miejscu stał pierwotny zamek ks. Ostrogskich, który w XVI wieku był rezydencją niespokojnej i awanturniczej Beaty z Kościeleckich Ostrogskiej, naturalnej córki Zygmunta I, jej córki, legendarnej Halszki z Ostrogą, i jej drugiego męża, również awanturniczego Alberta Łaskiego. Zamek tutejszy istniał od XV wieku a w XVI i XVII wieku był jedną z najsilniejszych twierdz i najbogatszych rezydencji Wołynia. Stał on na wyspie wśród stawu, co podnosito jego obronność.
W r. 1694 pierwotny zamek spalił się, poczem mury zostały użyte przy odbudowie nowego barokowego pałacu , wzniesionego przez Jerzego Lubomirskiego, a dokończonego w r. 1738 przez ks. Stanisława. W r. 1765 został pałac przebudowany wedle planów Touchera w stylu rokokowym, zaś w końcu XVIII wieku przebudowywał go w stylu przejściowym doby Stanisława Augusta Bourgignon, który też i park urządzał. Niedługo potem został pałac znowu przebudowany w stylu empirowym, przy udziale malarzy włoskich Villaniego i Cormaroniego (1815-17) oraz Łukaszewicza z Warszawy. Wówczas otrzymał pałac wewnątrz wygląd i dekoracje empirowe, a od frontu kolumnadę.Zamek stał na wyspie, był otoczony wałami, wśród których prowadziła na dziedziniec imponująca brama wjazdowa z dwoma bastjonami po bokach, Dokoła pałacu urządzono ładny park, który przerobił w stylu angielskim w początkach XIX wieku Anglik Mikler. Świetność pałacu skończyła się w r. 1836, gdy ks. Fryderyk przeniósł się do nowej rezydencji "Na górce" a dawny pałac oddał w r. 1843 na szkoły. Ogołocony z pierwotnego umeblowania, popadł w zaniedbanie, z którego już nie powstał, chociaż w r. 1860 odebrała go znowu rodzina Lubomirskich. Później umieścili tu Rosjanie urzędy powiatowe. W czasie wojny mieścił się tu szpital wojenny a w r. 1917 za rządów Kiereńskiego oddano go na szkółkę i ochronkę polską. W czasie inwazji bolszewickiej uległ zamek dalszemu zniszczeniu. Później pozostawał w zarządzie Macierzy Szkolnej, która umieściła tu bursę, miało tu też siedzibę Tow. Gimnastyczne "Sokół". Zamek przedstawiał się jako nawpół ruina, zachowała się jeszcze jednakże sala teatralna z resztkami fresków Villaniego oraz dawna kaplica z resztkami stukatur empirowych. Nakrywał go ładny dach mansardowy. Na wiosnę roku 1927 spalił się zamek, a po pożarze tym pozostały tylko nagie mury bez dachu i sufitów, które się pozapadaly. Ruina ta stoi obecnie w pustkowiu, powstałem na miejsc u wspaniałego niegdyś, później wyciętego parku. Przed frontem urządzono boisko sportowe Sokoła, obok którego zachowały się resztki wałów zamkowych.
Stawy, które otaczały niegdyś zamek dokoła zamieniły się częściowo w bagna, a częściowo w łąki, co spowodowało, że zamek stracił dawną malowniczość położenia. Przy końcu ul. Trzeciego Maja, na przedmieściu od strony Korca, stoi dawny pałacyk ks. Fryderyka Lubomirskiego "Na Górce" zbudowany około roku 1840 w stylu empirowym, Obecnie bezstylowo przebudowany mieści on sąd okręgowy. W pałacu tym znajdowały się niegdyś zbiory artystyczne, przeniesione później do muzeum Lubornirskich we Lwowie i w Przeworsku. W parku przy tym pałacu pozostała dawna oranżerja, ks. Lubomirskich, mieszcząca obecnie bursę. Jest to gmach empirowy z jońską kolumnadą. Z licznych rzeźb, które niegdyś zdobiły park pozostały tylko dwie rokokowe. Dawny park Lubomirskich służy obecnie jako park miejski. W pierwszej połowie XIX wieku powstało w Równem wiele dworków, zbudowanych według projektu ks. Fryderyka Lubomirskiego, lecz obecnie zniszczały one bez śladu. Do najokazalszych gmachów należy w Równem budynek kuratorjum szkolnego wołyńskiego, zbudowany w stylu klasycznym przy jednej z bocznych ulic, niedaleko soboru. Przy Tow. Rolniczem istniało przed wojną muzeum Wołyńskie założone w r. 1906, które posiadało działy numizmatyczny, archeologiczny, etnograficzny i przyrodniczy. W czasie wojny zostało muzeum obrabowane, a jego twórca Okęcki zabity przez bolszewików.Rosjanie zamienili w końcu XIX wieku Równe na obóz warowny, który we wrześniu 1915 r. sta-nowił dla nich główny punkt oparcia. Wyszła stąd ich kontr ofenzywa, która nietylko wstrzymała pochód wojsk centralnych na wschód, ale zmusiła je do cofnięcia się na linję Łuck-Brody. Pamiątką walk z owych czasów jest cmentarz wojskowy rosyjski, urządzony w sąsiedztwie cmentarza prawosławnego. Pochowano tu zwłoki 1800 żołnierzy. Pozatem na cmentarzu katolickim pochowano 150 polskich żołnierzy, poległych w czasie walk z bolszewikami.Okoliczne gościńce posiadały piękne aleje topoli nadwiślańskich, zasadzonych w początkach XIX w. z inicjatywy Aleksandra I. Obecnie z powodu starości drzew zostały one już przeważnie wycięte.2 km. na południe nad stawem leży wieś Basów Kąt gdzie na zachód od wsi wznosi się duże grodzisko przedhistoryczne, zwane też szwedzkim szańcem. W okolicy dużo kurhanów. 4 km. na wschód wśród wzgórz i jarów, leży Wieś Barmaki, z cerkwią z r. 1773.6 km. na północ z Równego Szpanów. Był tu pałac ks. Michała Radziwiłła, wodza wojsk polskich w r. 1831, który spalił się w r. 1880, poczem odbudowane zostały tylko oficyny, reszta zaś pozostała w ruinie. Niegdyś był przy pałacu piękny park Miklerowski, posiadający wspaniałe żywopłoty z tuji, który po wojnie zniszczyła ludność miejscowa. Pod wsią mogiła z czasów najazdów tatarskich.3 km. na zachód nad stawem Oleksin, gdzie czynną jest od r. 1873 cukrownia, jedna z największych na Wołyniu. Obecnie została ona odbudowana po zniszczeniu wojennem. 4 km. na zachód od Równego przy szosie do Klewania pomnik z bazaltowego kamienia poległego tu w r. 1914 rosyjskiego żołnierza motocyklisty. Położona na wschód od Równego część powiatu aż po Korzec opisana jest w ustępie 14.
|
||||
|
|||||
(c) 2003 A. Mielcarek, T. Brożbar |
|||||
