Książka..O Galicji Zdjęcia z kresów ..Kresy wschodnie Grzymałów Mapy historyczne Świdnica

c) Die Hof- und Hausformen

Neben Flur- und Dorfform spielen Hof- und Hausformen die wichtigste Rolle im Siedlungsbild. Die Häuser geben durch die Größe ihres Ausmaßes, die Zahl der Wirtschaftsgebäude eines Gehöftes, den Stand der Hausbautechnik und die Sauberkeit der Ausführung den aufschlußreichsten Eindruck von dem sozialen und kulturellen Zustand und dem Charakter der Menschen. Auch schembar unwesentliche Dinge, wie Blumen-und Obstgärten, gepflegte Baumgruppen, dichte Hecken als Gehöftein-zäunungen und selbst eine bescheidene Sitzbank an der äußeren Hauswand, gehören dazu, da sie das Bild mitgestalten.

Schon allein bei einem flüchtigen Rundgang durch Markowa macht das Dorf auf jeden Fremden und — noch bemerkenswerter — auch auf einen im Dorf nicht ansässigen Polen den Eindruck, daß wir hier eins der wohlhabendsten, gepflegtesten und schönsten Dörfer des ehemaligen Galiziens vor uns haben.

Die Gruppierung der Häuser nach sozialen Gesichtspunkten, die wir bei der Betrachtung der Dorfform vornehmen konnten, muß auch bei der Untersuchung der Hofform beibehalten werden. Es gilt, zwischen den alten Höfen , den jüngeren Bauemhäusem und den Gärtner-Häuslerstellen zu unterscheiden. Für jede dieser drei großen sozialen Gruppen werden zwei Grundrisse im gleichen Maßstab gegeben, um einen Vergleich zu ermöglichen.

Plan 3 und 4 zeigen zwei alte Höfe, die eine ausgesprochen mitteldeutsche Prägung aufweisen, wie Ja auch in der Anlage der Siedlung durch die Flur- und Ortsform auf mitteldeutsche Entstehung im Mittelalter hingewiesen ist. Diese Gehöfte, zu denen früher ein Grundbesitz von Je einer Hufe gehörte, bestehen aus einem geschlossenen Komplex von Wohnhaus und Ställen, und daneben sind Scheunen und andere Wirtschafts- und Vorratsgebäude einzeln aufgeführt. Plan 3 zeigt einen solchen Hof (Haus Nr. 26 Antoni Kluz, Bild 7) in seiner weiträumigen Anlage.

Das Wohnhaus und das Stallgebäude stehen im Abstand von 8m trauf-seitig zueinander. Grundsätzlich ist die Giebelfront des Wohnhauses der Sonnenseite zugewandt, während der Wirtschaftshof stets zwischen dem Wohnhaus und den Feldern liegt. Hier ist die Giebelfront der beiden Gebäude nach dem Innern des Wirtschaftshofes und zugleich zu den Feldern gerichtet, da der Besitz in der südlichen Hofreihe liegt. Beide Häuser sind auf der Rückseite miteinander durch Ställe für das Kleinvieh verbunden, und die vierte Seite wird durch eine übermannshohe Holzwand gebildet, in der neben dem Stall eine kleine Tür und in der Mitte das große Hoftor eingelassen sind, so daß von außen keinerlei Einblick in den Hof gewährt wird (Bild 7, vgl. auch 5, 6, k n ........ 8).

Im Innern dieses Komplexes liegt die von tiefeingelassenen Bohlen und Brettern umgebene Dunggrube, die den inneren Hofraum völlig ausfüllt (Bild 17). Sie ist über eine schwankende Brücke, die aus einem lose aufgelegten Brett besteht, zu überqueren, und ein aus Lehm festgetretener schmaler Gang, der längs der drei Gebäudeseiten führt und gegen die Witterung durch die vorkragenden Dächer geschützt ist, führt um sie herum. Gerade die Geschlossenheit eines solchen Gehöftes ist typisch für die deutsch-mittelalterliche Siedlung Mar-kowa, dem polnischen Bauern der Umgebung hingegen ist sie völlig fremd.

Das breite und 15 m lange Wohnhaus — es kommen auch Längen bis zu 18m vor, z. B. Haus Nr. 57 Andrzej Lonc — ist ebenso wie der Stall ein Holzblockbau mit Umgebinde, während die übrigen Gebäude entweder Ständer- oder reine Blockbauten sind. Das Umgebinde ist in M'arkowa an jedem alten Wohnhaus zu finden und trägt das meist strohgedeckte Scherbalkendach, das vom Vollwahn bis zum Satteldach mit Holzgiebel eine große Vielfalt der Formen aufweist (Bild 6 und 7). Der Grundriß des Wohnhauses zeigt die überall vorherrschende Dreiteilung:

Der in der Mitte liegende, durchgängige Flur trennt die beiden im vorderen Teil des Hauses liegenden Stuben von den hinteren Kammern, die ehemals als Vorratsräume dienten und heute als Schlaf- und Wohnkammern ausgebaut sind. Während der Boden des Flures noch aus festgetretenem Lehm besteht, haben Stuben und Kammern Holzfußböden. In manchen alten Häusern schließen sich an die beiden Kammern noch ein oder zwei Räume, die — früher nur von außen zugängig — Pferdestall und Geratekammem (Plan 8a) waren und heute Vorratskammern darstellen (Plan 4) an. Zwischen den Feldern und diesem vierseitig geschlossenen Hof liegen die übrigen, zum Gehöft gehörigen Wirtschaftsgebäude.

Neben der dreiteiligen Querscheune (Bild 19 und 23)3 an die kleine Schuppen angebaut sind, stehen Vorrats- und Gerätegebäude und das große, im Grundriß achteckige Göpelhaus, das mit seinem kegelförmigen Strohdach ganz eigenartig das Bild des Wirtschaftshofes gestaltet (Bild 18). Hinter dem Wohnhaus-Stallkomplex liegt in der Richtung zur Dorfstraße der lang sich hinziehende Obst- und Gemüsegarten, in dem auch ein gemauerter Keller tief in die Erde eingebaut ist.

Diese Keller treten häufig einzeln auf, wenn das Haus nicht unterkellert ist oder diese Kellerräume im Haus, die zumeist Einschütten für Kartoffeln an der Hauswand besitzen, nicht für die Vorräte ausreichen. Die ganze Anlage der Wirtschaft ist von einer schönen, dicken Hecke umgeben und wird überschattet von einzelnen Baumgruppen, besonders Linden, die schon von ferne erkennen lassen, wo wir einen alten Bauem-sitz vennuten können. Wenige alte Bauernhöfe in Markowa besitzen heute noch zweigeschossige Speicher, die als Einzelgebäude im Wirtschaftshof stehen.

Auf dem gemauerten Kellerraum, der zur Hälfte über den Erdboden ragt, ruht das Stockwerk für Vorräte, zu dem eine Treppe hinaufführt (Bild 10). Heute werden derartige Speicher nicht mehr ertaut. Für die Beweglichkeit der Menschen, sich auch neuere, technische Errungenschaften zunutze zu machen, sprechen neben den schon erwähnten Göpeln — in polnischen Dörfern der Umgebung herrscht allgemein noch der Dreschflegel — vor allem die kleinen, meist völlig hölzernen Windmühlen, die am Beginn der Felder auf der Höhe stehen und zum Besitz der alten Höfe gehören (Bild 11).

Die Markowaer Bauern sind stolz auf die große Zahl ihrer Windmühlen, denn nur wenige Nachbarorte besitzen eine oder zwei. Ehemals gab es in Markowa zwei Wassermühlen, die an den Dämmen zwischen den Teichen standen. Als diese Teiche abgelassen wurden, verschwanden sie naturgemäß, und sehr viel später, ungefähr 1850, wurde eine, später eine zweite große Windmühle errichtet, während die vielen kleinen Windmühlen vor rund 50 Jahren erst erbaut wurden. Nach W. Kühn brachten die josephinischen Siedler die Mühlenbaukunst nach Galizien 19).

Leider konnte nicht in Erfahrung gebracht werden, ob die beiden „Windmühlenbaumeister" Markowas (Hawro und Kielar) mit Josephinischen Handwerkern in Verbindung gestanden haben, eine deutsche Einsiedlung ist aber zu dieser Zeit in Markowa nicht erfolgt. Interessant bleibt es aber doch, daß sich gerade diese Siedlung, die sich von den deutschmittelalterlichen am besten als solche erhalten hat, eine von deutschen Kolonisten jüngerer Zeit eingeführte technische Neuerung zu eigen gemacht hat und eigene Mühlenbauer aurweisen kann.

— Die hohe Zahl dieser einzelnen Gebäude des Hofes Nr. 26 und ihre außerordentlichen Größenmaße zeugen von Wohlhabenheit und alter Tradition der Besitzer. Noch im 19. Jh. gehörten dem Kmeten Kluz 36 Mrg. Land; heute zählen nur noch xo Mrg. zu seinem Besitz, die allein die Kosten für die Erhaltung der vielen großen Gebäude zu tragen haben.

— Im Prinzip ist der Hof des Andrzej Szylar, Nr. 71 auf Plan 4, in der gleichen Art aufgebaut. Aber einige Neuerungen sind später durchgeführt worden, und diese zeigen, daß auch ein alter Bauer nicht stur am Ererbten festhält, wenn es den modernen Anforderungen nicht mehr entspricht. So wurde der ehemals in der Mitte liegende Dungplatz aus Gründen der Sauberkeit auf die andere Seite des Stallgebäudes verlegt, und an seiner alten Stelle ist heute ein trockner Hofraum entstanden.

Die vom Wohnhaus-Stallkomplex getrennt stehenden Wirtschaftsgebäude sind untereinander verbunden und bedecken eine Fläche von 37m Länge und i7m höchster Breite. Der Aufriß der drei Teile zeigt eine bauliche Harmonie, die zur Schönheit des ganzen Hofes, der auf einem großen, von Wiesen bedeckten Hofgelände steht und zu dem früher 24 Mrg., heute 12 Mrg. Land gehören, wesentlich beiträgt (Bild 20).

Einige der jüngeren Bauernhöfe, die seit rund 50 Jahren entstanden sind, zeigen wohl noch das Streben nach Geschlossenheit, so gut es die verminderte Zahl von Wirtschaftsgebäuden, zu welcher sie der geringere Bodenbesitz zwingt, erlaubt. Selten ist die Parallelstellung von Wohnhaus und Stall beibehalten worden, denn kaum ein einziger Bauer hält an der Lage des Dungplatzes in ihrer Mitte fest. Bei einigen ganz wenigen sind beide Gebäude dicht aneinandergezogen worden, so daß unter den traufseitig zusammenstoßenden Dächern ein trockner Arbeits- und Unterstellplatz entstanden ist, während die Mistgrube außerhalb liegt.

— Bei den meisten jüngeren Bauernhöfen ist jedoch die Anordnung der einzelnen Gebäude ziemlich willkürlich und vor allem von der Größe des zur Verfügung stehenden Bauplatzes (vgl. die Häuser auf Plan 5) abhängig. Den Grundriß des Hauses ą.946 des Wojciech Lonc zeigt Plan 5 a, und die Lage seines Grundbesitzes, der in drei Teile zersplittert ist und 10 Mrg. beträgt, wird durch die schon besprochene Skizze c auf Plan 6 verdeutlicht.

Im Grunde ist die übliche Dreiteilung im Grundriß des Wohnhauses beibehalten worden, wenn auch der Flur seine Durchgängigkeit durch die Abtrennung einer besonderen Küche eingebüßt hat. Diese Küche ist der eigentliche Aufenthaltsraum. In ihr steht der Herd, neben dem sich auch die Tür zu dem im Flur stehenden Brotbackofen befindet. Neben der Küche bestehen noch drei Räume

— zwei mit Heizöfen, von denen der eine ebenfalls zum Kochen eingerichtet ist

— als vollwertige Stuben; der vierte Raum ist die Vorratskammer. Das Haus besitzt einen geräumigen, von innen her zugänglichen Dachboden und ist zum Teil unterkellert. Eine Veranda, deren eines Drittel als zweite Kammer zugebaut wurde, ist an der Längsseite errichtet worden, und vier Säulen stützen hier das vorgezogene Dach des Hauses. Offene oder durch Glasfenster geschlossene Veranden und kleine Vorbauten vor der Eingangstür sind in Markowa sehr häufig in den letzten 20 Jahren gebaut worden.

Während Wohnhaus und Scheune noch Holzbauten sind, ist der Stall bereits gemauert. Der Göpel liegt ungedeckt mitten im Hofraum. Wieder verhindern übermannshohe Holztore zwischen Wohnhaus und Stall und zwischen Stall und Scheune den Einblick in den Hof, während halbhohe, dichte Hecken die Blumen- und Obstgärten auf den beiden anderen Seiten der Wirtschaft begrenzen (Bild 14).

Das andere Beispiel einer jungen Bauemwirtschaft (Plan 5 b) zeigt eine Anordnung der Gebäude, wie sie durch Raummangel infolge der Teilung auch des Hofgeländes unier die Erben entstehen kann. Gegenüber der vorher genannten Wirtschaft sind auch die Größenmaße kleiner geworden, während die altherkömmliche Raumverteilung und die Abschließung des Hofes nach außen durch hohe Bretterwände beibehalten wurde (Bild 13).

Der Eigentümer dieses Hauses Nr. 37, Jozef Balawejder, ist im Besitz von 6 Mrg. Land. Für die Unterbringung der Ernte genügt ihm wie auch Wojciech Lonc (Plan 5 a) eine kleinere Scheune nur mit einer Banse. Die Scheunen der jüngeren Bauernhöfe weisen also häufig eine Kurzform der früher üblichen, zwei Bansen besitzenden Querscheune auf. Seit 30 Jahren werden in Markowa auch statt der Querscheunen Längsscheunen (Bild 18 und 20) erbaut, deren First der Längserstreckung der Tenne parallel verläuft (Plan 4); dadurch erhalt die Tenne eine größere Länge und kann zum Unterstellen der Wagen mitbenutzt werden. Altüberlieferte Längsscheunen ließen sich in Markowa nicht finden.

Haus- und Hoftypen anderer Form treten in Markowa nur vereinzelt als Ausnahmen auf: Einige wenige Bauern nutzen z. B. die Lage ihrer Gebäude am Hang zur Unterbringung eines Stalles unter dem Wohnhaus oder unter der Scheune aus. Ohne jedoch die alte Holzbauweise mit Umgebinde oder mit Ständerbau ganz zu verdrängen, haben steinerne Fundamente und völlige Steinbauten (Stall auf Plan 4 und 5 a), betonierte Dunggruben und Ziegeldächer auch in Markowa Eingang gefunden.

Der dritte Plan mit Grundrissen bringt zwei Beispiele von Häusern der ärmeren Bevölkerung: eines Gärtners (Plan 6 a) und eines Häuslers (Plan 6b). Der Gärtner Walenty Inglot besitzt das Haus Nr. 337 (Bild 16), das aus dem schmalen Flur, einer einzigen Stube, die den vorderen Teil des Hauses einmmmt, und zwei Kammern besteht. Da er nur ^ Mrg. Land hat, sind auch Stall und Scheune von geringer Größe.

Sein Großvater und Vater waren Bauern und besaßen X2 Mrg. Land, welches der älteste Sohn erbte, während er und seine zwei Brüder je ein kleines Stück Land mit Bauplatz gekauft bekamen und ein Handwerk erlernten — W. Inglot ist Riemer —, um sich den Lebensunterhalt zu verdienen.

Hier haben wir also ein Beispiel, wie der Sohn eines Bauern durch die noch in Markowa geltende Anerbensitte zum landarmen Gärtner und Handwerker wird. Der Häusler Walenty Balawejder (Plan 6b) ist ein richtiger „Kucznik", der nur dieses Häuschen hat, in dem er die Erträge seines erst neuerdings zugekauften halben Morgen Landes und seine einzige Kuh unterbringen kann. Er ist auf Tagelöhnerarbeit bei den Bauern angewiesen und beschäftigt sich in der freien Zeit mit einem Hausgewerbe, der Korbmacherei, um etwas Geld nebenbei zu verdienen.

Sein Haus ist eine „Rauchhütte", wie es ihrer nur noch sehr wenige in Markowa gibt, im Gegensatz zu ihrem noch häufigen Auftreten in anderen Dörfern. Die Hütte besitzt im vorderen Teil zwei Räume; der kleinere ist die „schwarze Stube", in welcher als einzigste Feuerstätte des Hauses der kaminlose Herd steht, von dem der Rauch durch ein Loch über der Tür in den Flur und von da durch die Ritzen des Strohdaches entweicht. Ihre Wände sind völlig schwarz verräuchert im Gegensatz zur danebenliegenden „weißen Stube", die nur indirekt beheizbar ist und Schlaf- und Wohnraum zugleich ist.

Mit 9x5 m zählt diese Rauchhütte zu den kleinsten Häusern Markowas. In den Ausmaßen ihrer Häuser, der Zahl ihrer Räume und Anbauten, ihrer sorgfältigen Konstruktion und Ausführung sind die Häuser der Gärtner und Häusler denen der Kleinbauern in polnischen Dörfern mindestens gleichwertig, wenn nicht im Durchschnitt überlegen und zeigen engere Verwandtschaft zu den Häusern der Markowaer Bauern.

19) W. Kühn, Die jungen deutschen Sprachinseln iß Galizien. Münster 1930, S. 89.

C ) podwórza{dworu} i domu formy.

Obok sieni{niwy} i wsi formy grają podwórza{dworu} i domu formy najbardziej ważną rolę{rolkę} w osiedlowy obrazie. Domy dają przez wielkość jej wymiaru, liczbę zabudowań gospodarskie zagrody, stan budowy domu techniki i czystość wykonania najbardziej ciekawy odcisk od socjalnego i kulturalnego stanu i charakteru ludzi. Także schembar nieistotne rzeczy, jak kwiatowy i sady, pielęgnowane kępy, gęstym rufom{żywopłotom} jak zagród w płotów nie ku i samego{nawet} skromną ławę przy zewnętrznej domu ścianie, należą do tego, ponieważ oni obraz z kształtują.

Już sam{^p tylko} przy zbiegły obejście wokoło przez Markowa robi wieś na każdy obcy i — jeszcze bardziej godny uwagi — także na jeden w wsi nie osiadłym Polskom{Polakom} odcisk, że my tu jedno najbardziej zamożnych, pielęgnować Estończyka i najbardziej piękne wsie dawnej Galicji przed nami mamy.

Grupowanie domów po socjalnych punktach widzenia, które my przy przypatrywanie się formy wsi podejmować{wytworny} mogliśmy, musi także przy badaniu formy podwórza{dworu} zatrzymać. To ma znaczenie{dotyczy}, między starymi podwórzami{dworami}, młodszymi Bauemhäusem i ogrodnika chałupnika miejscom odróżniać. Dla każdej ten trzy wielcy socjalni grupy są dwa rzuty poziome w równej{tej sam} mierze dawany, by porównanie umożliwić.

Plan 3 i 4 pokazują dwa stare podwórza{dwory}, jedna wyraźnie niemieckie średnie bicie pokażą, jak tak także w załączeniu osady przez sieni{niwy} i miejscową formę na średnie niemieckie powstanie w średnie wieki wskazani jest. Te zagrody, do którym wcześniej posiadłość ziemska od kiedykolwiek kopyta{włóki} należała, istnieją z zamkniętej całości domu mieszkalnego i stajen, i obok są stodoły i inny gospodarcza i zapasu budynek pojedyncze wystawiona. Plan 3pokazuje taki podwórze{dwór} ( dom Nr. 26 przy Toni Kluz, obraz 7) w jego weiträumigen wkład{urządzenie}.

Dom mieszkalny i budynek stajniy stoją w odstępie od 8m rynny stronicowy jeden do drugiego. Zasadniczy jest szczytu front domu mieszkalnego strony słoneczna skierowany, podczas gdy dziedziniec folwarczny zawsze między domem mieszkalnym i polami leży. Tu jest szczytu front oba budynek według{po} wnętrze dziedzińca folwarczny i jednocześnie do pól kierowana, ponieważ posiadanie w południowym podwórza{dworu} szeregu leży. Oba domy są na stronie odwrotna razem przez stajni dla nierogacizny związane, i czwarta strona{bok} przez przemożenia wysoką drzewa ścianę tworzony, w której obok stajniy małe drzwi i w środku wielka brama wpuszczone są, tak że z zewnątrz żaden rzut oka w podwórze{dwór} przyznany jest ( obraz 7, porównaj także 5, 6, k........... 8).

W głębi tej całości leży od wpuszczonych niżu dyli i desek otoczoną gnojownię, która wewnętrzny dziedziniec zupełnie wypełni ( obraz 17). Ona jest nad chwiejący się most, którą z luźną usposobiony deskę istnieje, przekraczać{w poprzek}, i z gliny udeptany wąski chód, który wzdłuż trzy z stron{boków} budynku prowadzi i przeciw pogodzie przez tę kołnierza przed Dächer chroniony jest, oprowadzi około nich{ją}. Prosta zwartość takiej zagrody jest typowa dla języka niemieckiego średniowiecznej osady Mar- kowa, któremu polskim chłopom otoczenia przeciwnie jest ona zupełna obca.

Szerokie i 15 m długo dom mieszkalny — to należą się także długości aż 18m przed, na przykład domem Nr. 57 Andrzej Lonc — jest tak samo jak stajnia budowa bloku drzewa z około wiązką, podczas gdy pozostałe budynki albo stojaka albo czyste bloku budowy są. Około wiązka jest w M ' arkowa przy każdym starym domu mieszkalnym do znajdowania i nosi to najwięcej słomy pokryty obchodzenia{strzyżenia} belki kryj, które od pełnego urojenia aż do dachu dwuokapowy z drzewa szczytem wielką różnorodność form pokaże ( obraz 6 i 7). Rzut poziomy domu mieszkalnego pokazuje tę wszędzie przeważające trójki dzielenie :

Ten w środku leżącą, powszechną sień{niwę} rozdzieli oba w przedniej części domu leżącym izbom od tylny izb, które niegdyś jak przestrzenie zapasu służyły i dziś jak snu i mieszkalne izby wybudowana są. Podczas gdy ziemia sieni jeszcze z udeptanej gliny istnieje, mają izby i izby drzewa podłogi. W niektórym starym Häusern zamkną się przy tę oba izby jeszcze albo dwa przestrzenie, — wcześniej tylko z zewnątrz zbyt powszechnie znanie — stajnię i Geratekammem ( plan 8a ) byli i dziś spiżarnie przedstawiają ( plan 4) przy. Między polami i tym czterostronnie zamkniętym podwórzem{dworem} leżą pozostali, do zagrody należne zabudowanie gospodarskie.

Obok trójdzielnej stodoły poprzecznej ( obraz 19i 23) 3 przy tę małe szopy uprawiany są, stoją zapasu i sprzętów budynek i wielkie, w rzucie poziomym ośmiokątny kieratu dom, które z jego stożkowaty strzecha całkiem swoisto obraz dziedzińca folwarczny ukształtowany ( obraz 18). Za domu mieszkalnym stajniy całością leży w kierunku do wsi ulicy ten długo się ciągnący owocu i ogród warzywny, w także murowana piwnica głęboka w ziemię wbudowana jest.

Te piwnice występują często pojedynczo, kiedy dom nie unterkellert jest albo te przestrzenie piwnicy w domu, które najczęściej wsypanie dla ziemniaków przy ścianie domu posiadają, nie dla zapasów starczą. Całe wkład{urządzenie} gospodarki jest od pięknej, grubej rufy{żywopłotu} otoczone i jest ocienić przez pojedynczych kęp, szczególnie lipy, które już z daleka poznać zostawiają{pozwalają}, gdzie my starym Bauem- siedź żyły rowkować mogą. Mało stare zagrody chłopska w Markowa posiadają dziś jeszcze zweigeschossige pamięć{skład}, które jak gry pojedyncza budynek w dziedzińcu folwarczny stoją.

Na murowanej przestrzeni piwnicy, który do połowy nad grunt wystaje, odpoczywa piętro dla zapasów, do którego schody na górę prowadzi (obraz 10 ). Dziś stają się takie pamięci{składy} już nie on taje. Dla ruchliwości ludzi, się także bardziej nowe, techniczne nabytki wykorzystać, mówić obok już wspomniany kieratom — w polskich wsiach otoczenia panuje powszechnie jeszcze cep — przede wszystkim małych, najwięcej zupełnie drewnianym wiatrakom, które przy początku pól na wysokości stoją i do posiadania starych podwórzy{dworów} należą ( obraz 11 ).

Markowaer chłopy są dumni na wielką liczbę jej wiatraków, ponieważ tylko mało miejsca sąsiada posiadają jedna albo dwa. Niegdyś było w Markowa dwa młyny wodne, które przy groblach między stawami stały. Jak te stawy odstąpione były, znikli oni zgodnie z naturą, i bardzo wiele później, około 1850, był jedna, późniejszy drugi wielki wiatrak założony, podczas gdy wiele mali wiatraki przed okrągli 50 latami dopiero wybudowani byli. Do{po} W. Odważnie przyniosły ta josephinischen osadnika architekturę młynów do{po} Galicji 19).

Niestety nie mógł w doświadczeniu przyniesiony być, czy ta oba „Windmühlenbaumeister " czego o marki ( Hawro i ar dutka ) z Josephinischen rzemieślnikom w połączeniu stać{przyznać się}, niemiecka osada w nie jest jednak do tego czasu w Markowa uskuteczniona. Zajmująco zostanie to ale przecież, że się prosta ta osada, się od średniowieczny języka niemieckiego najlepiej jak taką otrzymywała, jedna od niemieckich osadników młodszego czasu wprowadzona techniczna innowacja zbyt własno robiła i własnego chłopa młynów aurweisen może.

— wysoka liczba tych pojedynczych budynków podwórza{dworu} Nr. 26 i jej nadzwyczajne miary wielkości świadczą o zamożności i starej tradycji posiadacz. Jeszcze w tym 19. Jh. Należeli{słyszeli} Kmeten Kluz 36 Mrg. Kraj ; dziś liczą tylko jeszcze xo Mrg. Do jego posiadania, sami{^p tylko} koszty dla utrzymania zachowania wiele wielkiego budynek nosić mają.

— w zasadzie jest podwórze{dwór} tego Andrzej Szylar, Nr. 71 na planie 4, w równym{tym sam} sposobie{rodzaju} wybudowani. Jednak kilka innowacje później przeprowadzona były, i ta pokazują, że także stary chłopa odrętwiale przy odziedziczonym nie mocno trzyma, kiedy to nowoczesnym żądaniom już nie odpowiada. Tak był niegdyś w środku leżące miejsce nawozu z gruntów{powodów} czystości na inną stronę{bok} budynku stajniy przełożony, i przy jego stary miejsce dziś osuszacz dziedziniec powstawał.

Od domu mieszkalnego stajniy całości oddzielony stojące zabudowanie gospodarskie są między sobą związana i nakryją powierzchnia od 37m długości i i7m najwyższej szerokości. Rysunek ten trzy z części pokazuje odnoszący się do budowy harmonię, która do piękności całego podwórza{dworu}, na jedno wielkim, od łąk nakryli podwórza{dworu} obszar stoi i do temu wcześniej 24 Mrg., dziś 12 Mrg. Kraj należą, istotnie przyczyni się ( obraz 20).

Kilka młodszych zagród chłopska, która od okrągło 50 lat powstawały, pokazują dobrze{chyba} jeszcze dążenie do{po} zwartości, tak dobrze to zmniejszona liczba zabudowań gospodarskie, do której ją{oni} bardziej małe denny{ziemny} posiadanie zmusza, dozwolenie. Rzadkie jest równoległy ustawienie{stanowisko} domu mieszkalnego i stajniy zatrzymają były, ponieważ ledwo jedyny chłopa mocno trzyma przy położeniu miejsca nawozu w jej środku. Przy zgodnym cało mało oba budynki gęsto jeden przy drugim ciągnięty były, tak że pod stronicowy rynny uderzącymi o siebie Dächern osuszacz roboczą i podstawienia miejsce powstawał, podczas gdy gnojownia poza leży.

— przy najwięcej młodszych zagrodach chłopska jest jednak zarządzenie pojedynczych budynków dość samowolne i przede wszystkim od wielkości do rozporządzenia stojącego placu pod budowę ( porównaj domy na planie 5) pochyłe. Rzut poziomy domu ą. 946 tego Wojciech Lonc pokazuje plan 5 a, i położenie jego posiadłości ziemska, który w trzy części roztrzaskany jest i 10 Mrg. Wynosi, jest przez już omówiony szkic c na planie 6wyjaśniony.

W gruncie jest zwykłe dzielenie trójki w rzucie poziomym domu mieszkalnego zatrzymają były, chociaż ten sień{niwę} jego bycie powszechny przez oddzielenie szczególnej kuchni stracił. Ta kuchnia jest właściwa przestrzeń pobytu. W niej stoi ognisko, obok także zamknąć drzwi w sień{niwa} stojący piec piekarski chleba znajduje się. Obok kuchni istnieją jeszcze trzy przestrzenie

— dwa z piec ogrzewań, od którym ten jedna również do gotowania urządzony jest

— jak pełnowartościowe izby ; czwarta przestrzeń jest spiżarnia. Dom posiada jeden obszerny, z wewnątrz tutaj dostępny strych i jest po części unterkellert. Weranda, których z trzecia części jak druga izba dobudowana była, przy wzdłużny stronie{boku} założeni był, i cztery Säulen podpierają tu to wolany dach domu. Otwarta albo przez okno szkliste zamknięte werandy i małe występy przed drzwiami wejściowe w Markowa bardzo często w ostatnich 20 latom budowana były.

Podczas{podczas gdy} domu mieszkalnego i stodoła jeszcze budowanie albo budowle z drzewa są, jest stajnia już murowana. Kierat leży nie nakryty w środku w dziedzińcu. Znowu przeszkadzają wysokie przemożeń bramy drzewa między domem mieszkalnym i stajnią i między stajnią i stodołą rzut oka w podwórze{dwór}, podczas{podczas gdy} wysokich pół, gęstych ruf{żywopłotów} kwiatowy i sady na oba innych strony{boki} gospodarki ograniczą ( obraz 14).

Inny przykład młodym Bauemwirtschaft ( plan 5 b ) pokazuje zarządzenie budynków, jak ona przez brak miejsca wskutek dzielenia także obszaru podwórza{dworu} unier spadkobierców{dziedzictwa} powstawać może. Naprzeciwko{wobec} przedtem nazwany gospodarka także miary wielkości bardziej mała stawały się, podczas gdy przyjęty stare kosmiczny{przestrzenny} rozdzielenie i od zamknięcie podwórza{dworu} na zewnątrz przez wysokie przepierzenia zatrzymać stawało się ( obraz 13).

Właściciel tego domu Nr. 37, Jozef Balawejder, jest w posiadaniu od 6 Mrg. Kraj. Dla umieszczenia żniwa starczy jemu jak także Wojciech Lonc ( plan 5 a ) mały stodoła tylko z z Banse. Stodoły młodszych zagród chłopska mądry{wskazać} a więc często krótka forma wcześniej zwykły, dwa Bansen posiadająca stodoła poprzeczna na. Od 30 lat są w Markowa także zamiast stodół poprzecznych wzdłużny stodoły ( obraz 18 i 20) wybudowana, których szczyt Längserstreckung klepiska równolegle upłynie ( plan 4) ; przez to otrzymuj klepisko większą długość i może do podstawienia wóz wspólnie używa stają się. Wręczone stara wzdłużny stodoły nie zostawiały{pozwalały} w Markowa znaleźć się.

Domu i podwórza{dworu} czcionki{typy} innej formy stąpią w Markowa tylko oddzielnie jak wyjątki na : kilka mało z chłopów wykorzystają na przykład położenie jej budynków przy stoku do umieszczenia stajniy pod domem mieszkalnym albo pod stodołą. Bez tego żeby jednak stary budowanie albo budowli z drzewa sposób z by wiązką albo z stojaka budową całkiem wyprzeć, kamienne fundamenty i zupełne budowle kamienna ( stajnię na planie 4 i 5 a ), betonowane gnojownie i dachy kryte dachówką także w Markowa wejście znajdowały.

Trzeci plan z rzutami poziomymi przyniesie dwa przykłady Häusern bardziej biednego zaludnienia : ogrodnika ( plan 6 a ) i chałupnika ( plan 6b ). Ogrodnik Walenty Inglot posiada dom Nr. 337 ( obraz 16), które z wąskiemu sień{niwę}, jedynej izby, przednią część domu einmmmt, i dwa izby istnieje. Ponieważ on tylko ^ Mrg. Kraj ma, są także stajnia i stodoła od małej wielkości.

Jego dziadek i ojciec byli chłopy i posiadali X2 Mrg. Kraj, które älteste syn dziedziczył, podczas gdy on i jego dwa z braci kiedykolwiek mały kawałek{sztukę} kraj z placem pod budowę kupowana dostawały i rzemiosło nauczyły się — W. Inglot jest rymarz —, by się utrzymanie zarobić.

Tu mamy my a więc przykład, jak syn z chłopów przez jeszcze w Markowa mający znaczenie{dotyczący} obyczaj spadkobiercy{dziedzictwa} przy do biednego krajowego ogrodnika i rzemieślnika staje się. Chałupnik Walenty Balawejder ( plan 6b) jest bardziej poprawny „Kucznik ", który tylko ten domek ma, w on dochody jego dopiero niedawno dokupiony pół poranek kraju i jego jedyną krowę umieścić może. On jest na pracy robotnika na dniówki przy chłopach zdany i zajęty się w wolnym czasie z przemysłem domu, koszykarstwa, by trochę pieniędzy oprócz tego zarobić.

Jego dom jest jedna „Rauchhütte ", jak jest jej tylko jeszcze bardzo mało w Markowa, w przeciwieństwie do jej jeszcze częstym wystąpieniom w innych wsiach. Chata posiada w przedniej części dwa przestrzenie ; ten mały jest „schwarze izba ", w którym jak najbardziej jedynym pogorzelisku domu luźne komina ognisko stoi, od którego dym przez dziurę nad drzwiami w sień{niwę} i od tam przez szpary strzechy ujdzie. Państwa ściany są zupełna czarna zadymiona w przeciwieństwie do leżącego „weißen izba ", która tylko pośredni możliwy do opalania jest i snu i mieszkalna przestrzeń jednocześnie jest.

Z 9x5 m liczy ta chata dymna do najbardziej małych Häusern co o marki. W wymiarach jej domów, liczby jej przestrzeni i uprawiali, jej starannej konstrukcji i wykonanie są domy ogrodnik i chałupnik tym chłopów małorolnych w polskich wsiach przynajmniej równowartościowy, kiedy nie przeciętnie przewyższająco{rozważać} i pokazują bardziej ciasne pokrewieństwo do Häusern Markowaer chłopów.

19) W. Odważnie, młode niemieckie wyspy językowe jedz Galicję. Katedra 1930, S. 89.