Początek książki...O Galicji ...Zdjęcia z kresów ..Mapy historyczne..Kresy wschodnie

Zaleszczyki

Słownik Geograficzny KRÓLESTWA POLSKIEGO I INNYCH KRAJÓW SŁOWIAŃSKICH.

Zaleszczyki 1.) miasto powiatowe, pod 48° 39' pln. szer. a 43° 24' wsch. dlug. od F., na lew. brzegu Dniestru, przy samej granicy Bukowiny, odl. 63 kim. od Kolomyi (na Horodenke i Gwozdziee) i 46 kim. od Czerniowiec. Miasto zajmuje 0'80 kim. kw. obszaru a liczylo w 1890 r. 5751 mk. (712 rzym.-kat., 481 gr.-kat., 4513 izr., 44 innych wyzn.; 5312 Poi., 305 Rus., 110 Niem.). Par. rz.-kat. w miejscu, dek. ja-zlowiecki. Zalozyl ja Stanislaw Ciolek Ponia-towski, kasztelan krakowski, w r. 1784. Do parafii naleza: Bedrykowce, Blyszezanka, Dobro-wlany, Duninów, Dupliska, Dzwiniacz, Gródek, Holihrady, Kasperowee, Koseielniki, Kulakowee, Lisieczniki, Pieczarna, Szczytowce, Ulirynkow-ce, Winiatynce, Zaleszczyki Stare, Zazulinee, Zezawa (Rzezawa) i Zyrawka. Kosciól murowany, ukonczony w r. 1824, p. w. sw. Stanislawa. Na plaskiem sklepieniu sa, malowidla przedstawiajace sceny z zycia sw. Stanislawa (wskrzeszenie Piotrowina i sad sw. Stanislawa).

Par. gr.-kat. w miejscu, dek. zaleszczycki. Naleza, do niej Dobrowlany. Cerkiew parafialna, p. w. sw. Trójcy, murowana, z wielka bania, posrodku, biala blacha pokryta. Do dekanatu zalesz-czyckiego naleza parafie: Bedrykowce, Beremiany, Burakówka, Chmielowa, Dzwiniacz, Gródek, Iwanie, Kasperowee, Koszylowce, Latacz, Nyrków, Sadki, Swidowa, Szczytowee, Tluste, Torskie, Uhrynkowce, Uscieczko, Winiatynce, Worwolince, Zazulinee i Zezawa (Bzezawa). Z. maja takze kosciól ewangielicki i przy nim parafia ew.-augsb., utworzona r. 1759. Kosciól o-becny z r. 1760. Dwa filialy sa w Poloweach i Konopkówee. Z. sa siedziba urzedu powiat., sadn powiat., urzedu poczt, i tel., rady powiat., urzedu miar i wag. Istnieje tu szkola etat. 5-klas. mezka i 5-klas. zenska, z jezykiem wyklad, polskim. Jest tez browar, gorzelnia i cegielnia. Kasa pozyczk. gminna miejska ma kapitalu 14869 zlr., a gmina ehrzescianska ma o-prócz tego kase pozyczk. z kap. 6390 zlr.

Fundusz ubogich zalozony zostal w r. 1827 przez c. k. -staroste Jana Niteckiego, dla wspierania potrzebujacych; kapital funduszu tego wynosil 648 zlr. Dokumentem, wydanym dnia 30 sierpnia 1754 r., nadaje August III przywilej na 4 doroczne targi w Z., w kluczu dzwiniackim, w dobrach Stanislawa Ciolek Poniatowskiego, kasztelana krakowskiego (Dodatek do Gaz. lwowskiej, 1854, Ws 18). W r. 1766 podniósl Z. król Stanislaw August do rzedu miasta. W o-, wym czasie zaprowadzono tu przez osadników niemieckich wyrób plócien cienkich, kamlotów, sukna itp. Z czasem podupadly te galezie przemyslu. W r. 1854, w czasie wojny krymskiej, fortyfikowano Z. z wielkim nakladem pienieznym. Fortyfikacye okalaly miasto po jednej i po drugiej stronie Dniestru. Obecnie sa one w przewaznej czesci zniszczone.

Zaleszczycki powiat (w atlasie Kummersberga karty: 45, 46 i 50) lezy miedzy 48° 35'a 48° 57' pln. szer. i 43° 5' a 43° 43' wseh. dlug. od F. Na zach. lezy pow. bohorodezanski, na pln.-zach. buczacki, na pln. czortkowski, na wsch. borszczowski, na pld. kocmanski (na Bukowinie). Miasto Z. lezy na pld. krancu powiatu. Ztad do pln.-zach. kranca powiatu (ws Beremiany) jest w prostej linii 36 kim., do pln.-wsch. kranca (ws Milowee) 29 kim., do wsch. kranca powiatu (ws Kolodróbka) 23 kim. Obszar powiatu obejmuje 6'6048 miryametrów kwadr. Gmin katastralnych jest 54, gmin politycznych 57 a obszar, dwór. 56. Z tego przypada gmin politycznych 32, a obszarów dwór. 31 na obwód sadu pow. w Tlustem, a 25 gmin polit. i 25 obsz. dwór. na obwód sadu pow. w Zaleszczykach. W obrebie sadu powiat, w Tlustem lezy miasto Tluste, miasteczko Uscieezko i wsi: Anielówka, Beremiany, Berestek, Buraków, Capówka, Char-tanowee, Chmielowa, Czerwonogród, Drohiczów-ka, Hinkowce, Holowczynce, Karolówka, Koszylowce, Latacz, Lisowce, Milowee, Nagórza-ny, Nyrków, Popowce, Rózanówka, Saki, Slo-bódka, Slone, Swierkowce, Szutromince, Szy-powce, Teklówka, Tluste, Torskie i Worwolince. Najludniejsza ze wsi jest Nyrków (2003 mk.). W obrebie sadu pow. zaleszczyckiego lezy miasto Zaleszezyki i wsi: Bedrykowce, Blyszezanka, Dobrowlany, Duninów, Dupliska, Dzwiniacz, Gródek, Holihrady, Iwanie, Kasperowee, Kolodróbka, Koseielniki, Kulakowee, Lesieczniki, Myszków, Nowosiólka Kostiukowa, Pieczarna, Sinków, Szczytowee, Uhrynkowee, Winiatynce, Zaleszczyki Stare, Zazulinee i Zezawa (Rzezawa). Najludniejszemi wsiami sa: Nowosiólka Kostiukowa (2300 mk.) i Sinków (2246 mk.). Caly powiat lezy na wyzynie podolskiej, w dorzeczu Dniestru. Rzeka ta plynie wzdluz granicy zach. od Beremian w kierunku pld.-wseh. do Useieczka, ztad na pld. do Zezawy, a ztad na pld.-wsch. do Kolodróbki. W calym tym biegu tworzy liczne zakrety. Spad Dniestru na tej przestrzeni przedstawiaja nastepujace liczby: 162 mt. w Lataczu, 148 mt. w Usciecz-ku, 140 mt. w Zaleszczykach, 136 mt. w Gródku, 123 mt. w Kolodróbce.

Znaczniejsze doplywy Dniestru od lew. brzegu postepujac od zachodu ku wschodowi sa:

1) Kyrnica, plynie od Chmielowej i Drohiczówki na pld. a wpada do Dniestru na granicy Latacza i Szutrominiee.

2) Dzuryn, wchodzi od pln. z pow. czortkow-skiego do Burakówki, a plynie na plJ. przez Popowce, Koszylowce, Sadki, Nyrków, Czerwonogród i Uscieczko, gdzie ma ujscie.

3) Lugi, ze wsch. obszaru Useieczka na pld. do Torskiego, a ztad na pld.-zach. do Iwania; gdzie wpada do Dniestru.

4) Seret, wchodzi od pln. z Ulasz-kowiec na wsch. granice Milowiec, nastepnie plynie przez Kapuscince (ws pow. czortkowskie-go), poczem wchodzi w granice pow. zaleszczyckiego, plynie przez Lisowce i Szypowce, wchodzi w granice powiatu borszczowskiego, plynie tam przez Szerszeniowee, Oleksiniec i Bilcze, a nareszcie wchodzi znowu w granice pow. zaleszezyckiego, plynie wzdluz granicy Holihradów i Lisiecznik, a potem przez Kasperowee, Szczytowce, Kulakowee i Gródek, gdzie ma ujscie.

Ze znaczniejszych doplywów przyjmuje S. w obrebie powiatu zaleszczyekie-go z praw. brzegu Dupe, wchodzaca od pln. ze Swidowy w pow. ezortkowskim do Tlustego i plynaca na pld. przez Holowezynce, Worwolin-ce, Hinkowce, Chartanowce, Uhrynkowce, Dupli-ska i Bedrykowce, a ztad .na pld.-wseh. przez Kasperowee i Szczytowee, gdzie wpada do Seretu; a z lew. brz. pot. Chrumowe (z Chrepelo-wem od lew. brz.), plynaca, z Nowosiolki Ko-stiukowej na pld.-zach. przez Winiatynee, a ztad na pld. do Szczytowiee, gdzie zasilony Chrepelowem wpada do Seretu. 5) Rudka, wpadajaca do Dniestru w Sinkowie.

W r. 1890 bylo w powiecie 12582 dm. a 72598 mk., mianowicie 5964 dm., 35391 mk. w obrebie sadu pow. Tluste, a 6618 dm., 37207 mk. w obr. sadu pow. Zaleszczyki. Wedlug plci bylo 36026 mez-i 36572 kob. Wedlug wyznania bylo: 9356 rz.-kat., 52116 gr.-kat., 10973 izr., 148 innych wyznan.

Jezyka rusinskiego uzywalo 55207, polskiego 15375, niemieckiego 1878, inuyeh 54 mk. Przeszlo 87% mezczyzn, a przeszlo 92°/0 kobiet nie umialo ani czytac ani pisac.

W o-kregu szkolnym zaleszczyckim w 1895 r. byla 5-kIas. szkola mezka i 5-klas. szkola zenska w Zaleszezykaeh, 4-klas. mieszana w Tlustem, dwuklasowe: w Nowosiólce Kostiukowej, Sinkowie, Torskiem, Uhrynkowicach, Useieczku i Winiatyncaeh i 39 szkól jednoklasowych (Be-drykowee, Beremiany, Blyszczanka, Buraków-ka, Capowce, Chmielowa, Czerwonogród, Do-browlany, Drohiezówka, Dupliska, Dzwiniacz, Gródek, Hinkowee, Holihrady, Holowczynee, Iwanie, Kasperowee, Kolodróbka, Koseielniki, Koszylowce, Kulakowce, Latacz, Lesieezniki, Lisowce, Milowce, Myszków, Nagórzany, Pie-ezarna, Popowce, Sadki, Slobódka, Slone, Swierzkowce, Szezytowee, Szutromince, Szy-powce, Worwolince, Zazulince i Zezawa). Oprócz tego jest prywatna szkola dwuklasowa klasztorna w Czerwonogrodzie z jez. wykl. polskim.

W 4 szkolach byl jezyk wykladowy polski, w 35 rusinski, w 9 polski i rusinski. Ilosc dzieci uczeszczajacych na nauke codzienna wynosila 4611 (2637 chlopców, 1974 dziewczat), na nauke dopelniajaca 877 (549 chlopców, 328 dziewczat). Nauczycieli bylo 32 (25 z paten tem kwalifikacyjnym, 2 ze swiadectwem dojrzalosci, 5 bez kwalifikacyj), nanczycielek 23 (8 z pat: kwalif., 2 ze swiad. dojrz., 13 bez kwalif.). Kolej zelazna nie przebiega powiatu. Pld. czesc powiatu jest zblizona do kolei Iwowsko-czernio-wieckiej

. Najblizsza stacya kolejowa dla Za-leszczyk jest Sniatyn. Pln. czesc powiatu zblizona jest do kolei transwersalnej a mianowicie do staeyi: Czortków, Kalinowszczyzna, Dzuryn, Pyszkowce i Buczacz.

3.) Zaleszczyki. Stare, ws, pow. zaleszczycki, tuz na wsch. od Zaleszczyk nad Dniestrem. Wlasn. wiek. ma roli or. 534, lak i ogr. 21, past. 68, lasu 65 mr.; wl. mn. roli or. 376, lak i ogr. 102, past. 24 mr. W r. 1890 bylo we wsi i w przysiólku Pilipcza al. Podfili- pie 141 dm., 870 mk. w gm., 13 dm., 178 mk. na obsz. dwór. (736 gr.-kat., 200 rz.-kat., 105 izr., 7 innych wyzn.; 738 Rus., 214 Poi., 94 Niem.). Par. rzym. i gr.-kat. w Zaleszezykaeh, miescie. We wsi jest kasa poz. gm. z kapit. 441 zlr.

4.) Zaleszczyki Stare, ws, pow. buczacki, 10 kim. na pld.-wsch. od sadu pow. w Buezaczu, tuz na pln. od urz. poez. w Jazlowcu. Na pld. leza Przedmiescie, Browary i Jazlowiec, na zach. Leszczance, na pln. Pomorce, na wsch. Krzywoluka (ws pow. czortkowskiego). Zach. czesc obszaru przeplywa Olchowiec. W jego dolinie leza zabudowania wsi. Wlasn. wiek. ma roli or. 724, lak i ogr. 20, past. 121, lasu 765 mr.; wl. mn. roli or. 721, lak i ogr. 47, past. 36 mr. W r. 1890 bylo 104 dm., 610 mk. w gm., 26 dm., 184 mk. na obsz. dwór. (520 gr.-kat., 194 rz.-kat., 80 izr.; 669 Rus., 125 Poi.). Par. rz.-kat. w Jazlowcu, gr.-kat. w Pomorcach. We wsi jest cerkiew p. w. sw. Jerzego i kasa poz. gm. z kapit. 400 zlr. Lu. Dz.