Początek książki...O Galicji ...Zdjęcia z kresów ..Mapy historyczne..Kresy wschodnie

Rawa Ruska

Słownik Geograficzny KRÓLESTWA POLSKIEGO I INNYCH KRAJÓW SŁOWIAŃSKICH.

Rawa Ruska, miasto powiatowe, odl. 67 kim. na pln.-zachód od Lwowa, miedzy 50°12'40" a 50°15'40" pln. szer. i41°15'a 41°20'15"wsch. dlg. od F., ma sad powiatowy, st. dr. zel., urzad, poczt, i tel. Na pln. leza: Hrebenne i Rzeczki, na wschód. Hole rawskie, na pld. Kamionka Woloska, na pld.-zach. Po-tylicz, na zach. Huta Zielona, Borowe i Siedliska. Caly obszar lezy w dorzeczu Bugu za posrednictwem Raty. Wchodzi ona tu od zach. z Huty Zielonej a plynie srodkiem obszaru do Hola Rawskiego.

Na praw. brzegu Raty lezy miasteczko, prawie w srodku obszaru, na wschód przedmiescie Karly, a dalej na wschód grupa domów: Smolicha (al. Sma-licha) a na pld.-zach. grupa: Lipnik. Na lew. brzegu Raty leza: ws Rata, zajmujaca pln.-zach. czesc obszaru, grupy domów: Szabelnia i Hlywy wreszcie klasztor reformatów. Najwyzej wznosi sie w pld.-wschod. stronie obszaru na granicy Kamionki Woloskiej góra Wolkowica (349 mt.); w pln.-zach. czesci obszaru wznosi sie punkt jeden do 281 mt.; czesc pln.-wsch., moczarzysta, spada do 238 mt.

Na pln.-wschód od miasteczka lezy las pod Niedzwiedziem", a w zach. stronie wsi Raty las Czemernik" z Babicza góra. Z miasta wychodzi gosciniec i kolej zelazna na pln.-zach. do Belzca, na pld.-wsch. do Zólkwi, a droga zel. na pld.-zach. do Jaroslawia, a na pln.-wsch. do Sokala. Wlasnosc wieksza (ks. Adama Sapiehy) ma roli or. 106, lak i ogr. 35, pastw. 344, lasu 669 mr.; wlas. mn. roli orn. 1128, lak i ogr. 526, pastw. 196, lasu 61 mr.

We wsi Rata wlasn. wiek. roli or. 326, lak i ogr. 112, pastw. 48, lasu 466 mr.; wl. mn. roli or. 347, lak i ogr. 73, pastw. 27, lasu 6 mr. W r. 1880 bylo 891 dm., 6468 mk. w gm.; 16 dm., 121 mk. na obsz. dwór. (Rata 89 dm., 459 mk. w gm., a 14 dm., 112 mk. na obsz. dwór.). Miedzy mieszkancami bylo 1592 obrz. rzym.-kat., 1087 gr.-kat., 3905 izrael.; 3624 Polaków, 742 Rusinów, 2181 Niemców, 29 innych naród. Par. rzym.-kat. w miejscu, dek. zólkiewski. Do par. naleza: Hole Rawskie, Hrebenne, Hujcze, Kamionka "Woloska, Lubycza W. i Lubycza Kniazie (wies), Potok, Rata, Rzeczki, Siedliska, Sie-kowice, Tyniatyska, Wólka Mazowiecka, Zaborze i Zurawce.

Data erekcyi nieznana. Kosciól pierwotny, drewniany, wzniósl w r. 1612 Wawrzyniec Trzcinski, kaszt, rawski, a dziedzic miasteczka. Dzisiejszy kosciól murowany zaczal budowac w r. 1770 Andrzej z Wielkiej Rzeczycy Rzeczycki, kaszt, belzki, z zona Katarzyna z nr. Krasickich. Budowe ukonczono w r. 1775. Konsekrowano w 1843 r. p. w. sw. Józefa. Klasztor reformatów zalozony w r. 1725 przez Grzegorza Rzeczyckie-go, stste belzkiego, i Józefa Glogowskiego.

Przy klasztorze kosciól, konsekrowany w r. 1738 p. w. sw. Michala archaniola. Par. gr.-kat. w miejscu, dek. potylicki, dyec. przemyska. Do par. nalezy ws Rzeczki. W Rawie jest cerkiew murowana, bez kopul, wzniesiona w r. 1849 p. w. sw. Jerzego. Metryki istnieja od r. 1795. W r. 1612 zbudowali rawscy Rusini cerkiew, która stala do r. 1812. W Racie, w miejscu gdzie dzis kaplica, stal klasztor bazylianów. We wsi Rzeczki jest w aktach cerkiewnych dokument z r. 1615, w którym Trzcinski pozwala presbyterowi Janowi Popowiczowi pelnic w tej cerkwi funkcye kaplanskie. W miescie jest szkola etat. mezka 4-klas. i przebywa tez rada szkolna okregowa na powiat rawski. Tutejszy fundusz ubogich (na 6 ubogich) ma majatku 630 zlr., a zostaje pod zarzadem lacinskiego proboszcza miejscowego. O poczatku R. nie wiemy nic pewnego. Staroz. Polska" (t. II, str. 1227) przypuszcza, iz miasteczko to zalozyl Wladyslaw, ks. belzki i mazowiecki, okolo r. 1455 i nazwal je mianem swej dzielnicy Rawy na Mazowszu. Wedlug podania w r. 1509 oddzialy Bogdana, wojewody woloskiego, sprawily tu wielkie spustoszenie w miasteczku jak i w okolicy. W metryce koron, znajduje sie przywilej z r. 1622 na jarmarki w R. (rkp. Os'sol., Nr. 2836, str. 236). Sobieski bywal tu czesto, jezdzac z Zólkwi do swoich Pielaskowic w Lubelskiem. Ztad w r. 1666 donosil zonie, ze spieszy na jej wezwanie (Helcel, Listy Sobieskiego, Kraków 1860, str. 53).

W Dzienniku pogromu Tatarów od Kra-snobrodu do Kaluszy z r. 1672" (Kluczycki, Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, Kraków 1881, 1.1, cz. II, str. 1091) czytamy: Dnia 6 pazdziernika pod Rawa p. Atanazy Miaczynski, rotmistrz, przed kilka dni na podjazd poslany, Ag- i Zor-Murzów pogromil, Zor-Murze z niemala innych zabiwszy, siedmiu zywcem wziawszy, jasyru kilkaset odbil". Kiedy August II wybral sie d. 24 lipca 1698 r. z Warszawy na Rus, gdzie sie sciagaly koronne i saskie wojska na wojne turecka i stanal d. 9 sierpnia w Rawie, przybyl do niego w odwiedziny Piotr W., wracajac z podrózy po Europie, na wiesc o buncie strzelców w Moskwie.

Na dworze Augusta w Rawie znajdowal sie podówczas naczelnik malkontentów inflanckich Jan Reinhold Patkul. Trzy dni wsród uczt i zabaw goscili tu obaj monarchowie, zawarte zas scisle zwiazki przyjazni, oraz i plan tu ulozony, staly sie na przyszlosc podstawa wspólnego dzialania przeciw Szwecyi, powodem do wojny pólnocnej. Gdy w ciagu tej wojny Karol XII zaopatrzywszy w r. 1704 Lwów w zaloge, wybral sie w pochód ku Warszawie wraz z Stanislawom Leszczynskim, szedl przez Rawe do Hrebenne-go, gdzie przybyl d. 27 wrzesnia i przez dwa dni sie zatrzymal.

Slynny zdzierca, kwatermistrz armii szwedzkiej Magnus Stenbock, poprzedzal mstrsz króla o dni kilka i urzadzil w Rawie magazyn (Z czasów saskich, Jarochowski, Poznan 1866, str. 332). W r. 1716, w czasie konfederacyi tarnogrodzkiej, wojska polskie i saskie za wdaniem sie senatorów obraly R. Ruska za miejsce, gdzie sie mialy odbywac konferencye pokojowe. Rokowania rozpoczely sie d. 6 stycznia. Zjechal do R. hetman Sieniawski, woj e w. Chomentowski i wielu stronników królewskich. Komisarze saskiego wojska Mikolaj Gole i Michal Franciszek Sapieha, pisarz litewski, postawili ostre warunki, jako to: wynagrodzenie wszystkich szkód, zniesienie konfederacyi natychmiast, zwiniecie pulków, które do zwiazku przystapily, caloroczny pobyt wojska saskiego w Polsce. Komisarze konfederacyi zadali, aby Sasi natychmiast wyszli z kraju.

Pod przewaga zywiolów nieprzyjaznych konfederatom, stanal nareszcie d. 18 stycznia traktat, moca którego konfederacya i wojska saskie mialy pozostac az do zwolac sie majacego sejmu. Wojska zas saskie mialy po 17 tynfów z dymu pobierac na utrzymanie. Fleming reczyl w traktacie slowem honoru, ze u króla wyjedna calkowite ustapienie wojsk saskich. Po-dobnaz usluge obiecal wyswiadczyc co do wojsk cara. Pomiedzy wojskiem zwiazkowem i saskiem mialo trwac zawieszenie broni. Rada konfederacka wlodzimierska odrzucila ten traktat jako wymuszony i nieformalny. Wlascicielami R. w XVII w. byli: Trzcinscy h-Slepowron. Na poczatku XVIII w. byla R-wspólnem posiadaniem trzech rodzin: Glogowskich, Suchodolskich i Boguszów.

W r. 1739 zmarly Jerzy Rzeczycki, ststa rzeczycki czyli belzki, zostawil synowi swemu Andrzejowi zjednoczone panstwo rawskie. W r. 1791 byl dziedzicem R. Franciszek Glogowski, ststa krzywiecki, z zona Barbara, z domu Zaplatyn-skich. W r. 1808 bylo miasto w posiadaniu Stanislawa Jablonowskiego, okolo r. 1828 zas zostali dziedzicami R. Ludwik i Józef Jablo-nowscy. "W r. 1862 nawiedzil miasto znaczny pozar, ale najwieksza kleska byl pozar d. 20 sierpnia 1884 r. Wówczas zgorzalo 243 domów mieszkalnych (15 jednopietrowych). Spalona czesc byla zamieszkana prawie wylacznie przez izraelitów; z pogorzalych domów 9 tylko nalezalo do chrzescian.

Ogólna szkoda wynosila do 500,000 zlr. Rawski powiat (w atlasie Kummersberga karty: 4 i 12; szt. gen. Z. 4, C. 29, 30 i Z. 5, C. 28, 29, 30) lezy miedzy 50°4'40" a 50° 28'20" pln. szer. i 40° 59' a 41° 41' wsch. dlg. od F. graniczy na wschód z pow. sokalskim, na pld.-wsch. z zólkiewskim, na pld. z jaworowskim, na zach. z cieszanowskim. Póln. czesc powiatu przylega do pow. tomaszowskiego (w królestwie polskiem).

Obszar wynosi 1,401'H kim. kwadr. Gmin katastralnych zawiera 67, administracyjnych 72, obszarów dworskich 66. W obrebie okregu sadów, niemirowskiego (15 gmin katastr., 13 gmin administr., 13 obsz. dwór.) leza nastepujace gminy administracyjne i obszary dworskie: Biala, Huta Obedyn-ska, Magierów, Niemirów, Olszanka, Parypsy, Przedmiescie, Radruz, Smolin, Szezerzec, U-licko Seredkiewicz, TJlicko Zarebane i Wró-blaczyn. W obrebie okr. sadów, rawskiego (24 gmin katastr., 28 gmin admin., 26 obsz. dwór.) leza: Belzec, Dziewiecierz, Einsingen, Hole Rawskie, Horodzów, Hrebenne, Hujcze, Huta Lubycka (bez obsz.), Huta Zielona, Kamienna Góra, Kamionka Woloska, Kornie, Lawryków, Lubycza Kameralna, Lubycza Kniazie, Lubycza Królewska, Monasterek, Mosty Male, Okopy (bez obsz.), Pogorzeliska, Potylicz, Rawa, Rzeczki, Siedliska, Tynia-tyska, Werchrata i Zamek. W obrebie okr. sadów, uhnowskiego (28 gmin katastr., 31 gmin administr., 27 obsz. dwór.) leza: Bru-ckenthal, Chlewczany, Choronów, Domaszów, Dyniska, Józefówka (Josefinendorf), Karów, Korczmin, Korczów, Krzewica, Machnów, Mi-chalówka (bez obsz. dwór.), Nowosiólki Kardynalskie , Uowosiólki Przednie, Ostobuz, Poddubce, Rzeczyca, Salasze, Staje, Szcze-piatyn, Tarnoszyn, Tehlów, TJhnów (bez obsz. dwór.), Ulhówek, Wasylów, Wierzbica, Wo-ronów, Wólka Mazowiecka, Zaborze, Zastawie i Zurawce. Obszar powiatu lezy w dorzeczu Wisly, a mianowicie przewazna czesc powiatu w dorzeczu Bugu za posrednictwem jego lewobocznych doplywów: Solokii i Raty, a mala czastka pld.-zach. w dorzeczu Sanu za posrednictwem doplywów Lubaczówki.

Dorzecze Solokii obejmuje póln. czesc powiatu. Solokija wchodzi od pln. z pow. tomaszowskiego do wsi Zurawce, plynie wzdluz granicy Lubyczy i Rudy Zurawieckiej, przez Tynia-tyska, Mosty Male, Kornie, Wierzbice i Poddubce az do Uhnowa, odkad przybiera znowu kierunek przewaznie wschodni, a przeplynawszy przez Karów, Domaszów, Ostobuz, Wo-ronów i Tehlów opuszcza powiat i wchodzi do Witkowa w pow. sokalskim. Z doplywów Solokii wazniejsze: od lewego brzegu: potok Zabrodna, wpadajacy w TJhnowie; potok Rzeczyca, wchodzacy tu z królestwa polskiego, od zachodu ze Sliatyna a plynacy zrazu na wschód, potem na pld.-wschód, przez Hubinek, Rzeczyce, Tarnoszyn, Szczepiatyn i Korczmin do Machnowki (pow. sokalski). Od praw. brzegu potoki: Krynica, Lukawica (ob. Lubycza Kniazie) i Prudnik al. Prusnik. W dorzeczu Raty lezy srodkowa i pld.-wsch. czesc powiatu. Wody z pld.-zach. naroznika powiatu plyna do Sanu za posrednictwem Solotwiny (z Gli-niancem i Radruzka od lew. brzegu) i Smolin-ki (z Baczenka i Seredenka od praw. boku), które lacza sie i tworza jedno z ramion Lubaczówki, t. zw. Solotwe, a dalej za posrednictwem Rybna i Smerdech (z Czerniawka od praw. brz.), które wpadaja od praw. brzegu do drugiego ramienia Lubaczówki, t. zw. Za-wadówki.

Dzial wodny miedzy doplywami Bugu a Sanu tworza wzgórza: Zaluska góra (351 mt.), Dubniowice (355 mt.), Tyczna góra (373 mt.), Podlysa góra (379 mt.) i Lysa góra (384 mt.). W zachodniej czesci powiatu woda spadajaca z gór sprawia zwykle wielkie spustoszenia. Parowy wymyte woda, rozszerzyly sie, poglebily, a szczególniej przedluzyly nieraz o kilkaset sazni. Porównanie map z r. 1854 z terazniejszym stanem wykazuje dokladnie te zmiany w ukladzie powierzchni. Za czasów jurysdykcyi dworskiej przestrzegano surowo, by zasadzaniem wierzb lub ka-miennemi zaporami, zreszta plotami, zapobiegac zniszczeniu. Obecnie, gdy wlasciciele nie-dbaja o utrate gruntu z powodu ubóstwa gleby, dopuszczaja, iz czesto w innej gminie woda i piasek niszcza do szczetu najzyzniejsze laki. Z innej strony powiat dostarcza przykladu pomyslnego wplywu regulacyi dokonanej czesciowo na Solokii. Wywiera ona na laki nadbrzezne wplyw wielce pomyslny (czyt. Wiadomosci statyst. o stosunkach krajowych, Lwów 1880, rocznik V, zesz. II, str. 149). Powiat rawski przedstawia sie na pln.-wsch. jako rozlegla równina, zrazu nieco zapadla, moczarzysta (miejscami opada tu poziom do 204 mt. n. p. m.), a dalej ku pld. i zachód, wznoszaca sie stopniowo i zamknieta od pld. i zach. pasmem pagórków, wypelniajacych pld. i zach. czesc powiatu. Pagórki te sa czescia t. zw. Roztocza Zólkiewskiego, oddzielajacego doline Bugu od doliny Sanu. W Magierowie wzgórze Jaworniki siega do 312 mt.; odtad wznosza sie coraz to wyzsze pagórki w kierunku Niemirowa, a mianowicie w Szczerzy-ku dochodza, Mazury do 350 mt., a w Szczer-cu Lysa góra do 384 mt. Jest to najwyzsze wzniesienie w pld. czesci powiatu. Ztad poczawszy znizaja sie pagórki ku Potyliczowi i Werchracie coraz bardziej (Chomyczyaa w U-licku Seredkiewicz 366 mt.; Topyszka w Po-tyliczu 352 mt.), az znów nagle w Lubyczy, na samej granicy "Werchraty, wznosi sie Kruhly Haraj do 395 mt.

Odtad znizaja sie pagórki ponownie ku póln., a w Belzcu opadaja do 321 mt. Stoki tych pagórków, szczególniej pólnocne, sa przewaznie malo spadziste, z nielicznemi wyjatkami; wiecej strome a nawet spadziste sa stoki poludniowe, z nachyleniem ku zach. i wschodowi, jak Wolko-wica, Szczerzec, Przedmiescie, Parypsy i inne. Naleza one do ogniwa miocenu trzeciorzednej formacyi, które sie tu szeroko rozwinelo. Obfituja poczawszy od Potylicza, na Siedliska az do Lubyczy, w wyborne gliny garncarskie i biale fajansowe, oraz w gruby wapien i piaskowiec drobno-ziarnisty, o sil-nem spoiwie krzemowem na calem pasmie. Wapienie numulitowe przedarly powierzchnie w kilku miejscach, glównie zas na wzniesieniach Szczerca, Przedmiescia i Parypsy. "Wegiel brunatny znachodzi sie sporadycznie, glównie w okolicy Rudy Monastyrek. Piaskowiec stanowi tu cenny materyal do budowy i konserwacyi dróg; mieksze gatunki uzywane sa do budowli. Gliny, szczególniej biale, wywolaly tu przemysl, dotad sie utrzymujacy, lecz upadajacy obecnie. Z rud zelaznych znajduja sie tylko sferosideryty.

Nazwy miejscowosci: Ruda Magierowska, Ruda Manastyrek i t. p. kazalyby sie domyslac, ze je dawniej eksploatowano, lecz chyba wspólnie z ruda bagienna, której wytapiania zaniechano dawno z powodu zbytecznej kruchosci. Na siarke wskazuja silne zródla zelazisto-siarczane w Niemirowie i w okolicy. Poczawszy od pln. i pln.-wsch. konca, t. j. od konczyn ziemi belzkiej i granicy z królestwem polskiem az ku Rawie i ialej na pld. w miejscowych podluznych zagonach ku pagórkom, rozpostarla sie formacya kredy, a mianowicie najmlodsze jej ogniwo. I tak: margle sine i biale w pasmach i gniazdach, opoka biala kredowa, siwak, przeciagaja z nieregularnemi przerwami, poczawszy od Zurawców na granicy az do Ulicka. Margliste ily lupkowate ciagna sie w podluznych przerywanych pokladach, poczawszy od Lubyczy przez Teniatyska, po za

Rawe az do Rudy Magierowskiej i okolicy.

Na pokladach kredy osiadly po najwiekszej czesci grube warstwy diluwialne piasku i gliny na przemian, przerwane gniazdami i pasmami ilów sinych i rudych, oraz aluwialne warstwy smugami wzdluz biegu wód. Rzadko wystepuja na wierzch opoki, zato czesciej margle, tuz pod aluwialnym osadem. Na uwage zasluguja glazy eratyczne, rozsiane obfi' cie w srodkowej i poludniowej czesci tej okolicy, t. j. poczawszy od Wolkowicy, grupy domów w Kamionce Woloskiej pod Rawa, az na Radróz w jedne, a ku Ulicku Seredkiewicz w druga strona. Jedne z nich leza na powierzchni ziemi, rozrzucone zwykle z jednego punktu srodkowego w promieniach, drugie pokryly warstwy dlluwialnej gliny, czestokroc na kilka metrów grube.

Ulegaja one nader powolnie wietrzeniu i dlatego dzis jeszcze wieksza czesc z tych, które leza na powierzchni, zachowala sie w stanie twardym, do róznego uzytku przydatnym. Szczególnie dobrze sa zachowane te, które pokryla glina. To tez wytworzyl sie tu, glównie w okolicy Wolkowicy i dalej, rodzaj kamieniarstwa, polegajacy na wydobywaniu owych, glazów i obrabianiu w kostki, odstawiane do Lwowa, gdzie sluza jako wyborowy materyal do brukowania ulic. Inna odmiana tychze glazów uzywana jest na stepy do mielenia piasku kwarcowego i tarcia z glinka w fajansarniach (np. w Lubyczy). Flore lesna cechuje sosna pospolita, która tu zajmuje naj rozlegl ej sze obszary, wynoszace razem 70°/0 ogólnego zalesienia. Znachodzimy ja w naj rozleglej szych borach, poczawszy od Chlewczan na wschód, krancu az po Wierzbi-ce, wszedzie w jednolitych drzewostanach, w których utrzymuja sie tylko w drobnej przymieszce inne rodzaje drzew. Po malej przerwie od Wierzbicy ku Teniatyskom, ciagnie sie od Rawy, na Potylicz, Rate, Siedliska, Hrebenne, Teniatyska, Mosty Male, Lu-bycze az do Belzca drugi pas ziemi, opanowany przewaznie przez sosne. Postepujac na pld. i pld.-zach. na Rude, Magierów az do Bialej z jednej, a okolice Ulicka i Radruza az do Niemirowszczyzny z drugiej strony, spotykamy sosne nie tylko na równiejszych, lecz i na mocno falistych polozeniach, wstepujaca nawet na pagórki. Dab zapuszczal tu swe kolonie z belzkiej ziemi i osiedlal sie wszedzie, gdzie tylko kes lepszej gleby sprzyjal jego bytowi; jak rolnictwo szerzyc sie poczelo, ustepowal i ustepuje dab coraz bardziej i tworzy juz tylko 7°/0 ogólnego zadrzewienia.

Wystepuje on jeszcze w znaczniejszych drzewostanach w Tarnoszynie, Korcz-minie i najblizszej okolicy; w drzewostanach jednolitych lub przelknietych lipa, grabem, wiazem, brzoza i osika w Wólce Mazowieokiej, Choronowie, Chlewczanach i Karowie;' nareszcie pomieszany z wymienionemi juz rodzajami w Techlowie, Stajach i Dyniskach. Odtad, znajdujac juz coraz mniej warunków istnienia, pojawia sie w pomniejszych ostepach i kepach, oraz w pojedynczych osobnikach wposród borów sosnowych i mieszanych lasów, poczawszy od Rzeczek i Siedlisk az na pld.-zach. kraniec, wystepujac jeszcze w Nie-mirowie, Wróblaczynie i Radruzu po raz ostatni. Buk zajmowal do niedawna dosc znaczne stanowisko w tutejszej florze; ustepujac jednak zwolna brzozie i osice zajmuje dzisiaj juz tylko 2% ogólnego zadrzewienia. Utrzymal sie mianowicie w znaczniejszych drzewostanach, jednolitych i czesciowo mieszanych w Luby czy, Hucie Lubyckiej, Hrebennem, "Werchracie, Prusiem, oraz w Wróblaczynie i Niemirowie z przyleglosciami. Rozmaitoscia flory lesnej odznacza sie pld.-zach. zakatek powiatu, z panujacym szczytem Szczerca.

Do opisanych juz rodzajów drzew przybywaja tu nowe. Pojawia sie mianowicie jodla w Wróblaczynie, a obok niej swierk tak tu, jak i w Niemirowie. Obydwa te rodzaje drzew znajdujemy to w calych kepach i pomniejszych ustepach, to w pojedynczych osobnikach, przymleszane do drzewostanów glównych, a obok nich goszcza tez: wiaz, klon i grab, tu i ówdzie brzoza,, a wzdluz ruczajów i potoków olcha czarna. Swierk znachodzi sie jeszcze w Siedliskach wsród sosniny. Dalej ku pln, pojawia sie jodla wspólnie z swierkiem na malych wzniesieniach o glebie plytkiej, zlozonej glównie z gliny i piasku, na podglebiu z gruzu wapnistego i ilów lupko-wato-marglowatych, gdzie wystepuja w calych kepach jednolitych, oraz w calych drzewostanach mieszanych z bukiem i sosna. Na-koniec znachodzimy je jeszcze w narozniku lesnym Belzca, wysunietym najdalej na pólnoc. Jodla pozostala tu juz w nielicznych pojedynczych osobnikach rozstrzelona, swierk zas w znacznym jeszcze drzewostanie, skad zapuscil dalej zagony swoje w Lubelskie. Grab trzyma sie zyzniejszej gleby na pln. od Dy-nisk az po Szczepiatyn, w zmieszaniu wspól-nem z brzoza i osika, które go coraz wiecej wypieraja, a tylko w Stajach i okolicy w znaczniejszych litych drzewostanach. Olsza czarna trzyma sie miejsc podmoklych.

Do najwiekszego rozszerzenia doszla na moczarach Wólki Mazowieckiej, gdzie zajmuje przeszlo 197 ha obszaru. Brzoze mozna tu znalesc wszedzie, na kazdym niemal rodzaju gleby; osika unika suchej i jalowej gleby piaszczystej. Do najwiekszego rozszerzenia doszly oba gatunki w Dyniskach, Tarnoszynie, Szczepiatynie, Korczminie, oraz w Wierzbicy, Hrebennem, Prusiu i Wolkowicy.

Obszar powiatu co do uzytkowania przedstawia: 64,564 ha 21 ar. roli, 22,620 ha 60 ar. lak, 1,466 ha 37 ar. ogrodów, 13,987 ha 36 ar. pastwisk, 33,233 ha 31 ar. lasów, 35 ha 48 ar. moczarów i stawów, 4,207 ha 81 ar. innych gruntów.

Co do rodzaju kultury lasów zajmuja: wysokopienny lisciasty 4,805*73 ha, szpilkowy 22,193*53 ha, niskopienny 4,559*04 ha, pastwiska z pod-rzednem uzytkowaniem drzewa 1,730*77 ha, nieuzytki zdolne pod uprawe lesna 837 ha; gospodarstwo lesne urzadzone obejmuje 8,076*13 ha, nieurzadzone 23,481*17 ha. W r. 1880 bylo w powiecie koni 15,473, bydla rogatego 39,119, owiec 15,288, kóz 4, swin 20,134, uli pszczól 6,202.

Na jeden kim. kwadr, wypada koni 11-04, bydla rogatego 27*92, owiec 10*91, swin 14'37, uli 4'42. Na sto ludzi wypada: koni 18'14, bydla rogatego 45*86, owiec 17'92, swin 23-61, uli 7-27. W r. 1880 bylo 85,287 mk. (wraz z wojskiem), a mianowicie: 15,724 w okregu sad. niemirowskim, 40,833 w okr. sad. rawskim a 28,730 w okr. sad. uhnow-skim. Na l kim. kwadr, wypada 61 mk., na jedne gmine administr. 1,126, na jeden obszar dworski 63 mk. Wedle wyznania bylo: 11,636 rz.-kat., 61,268 gr.-kat., 11,898 izrael., 485 innych wyznan. Na 1000 mk. bylo 136*44 wyznania rz.-kat., 718*37 gr.-kat., 139*50 izrael., 5*69 innych wyznan. Jezyka polskiego uzywalo 13,388, rusinskiego 62,119, niemieckiego 9,649, innych 29. Na 1000 mk. uzywalo jezyka polskiego 157'2, ruskiego 729'2, niemieckiego 113*3, innych 0*3.

Umiejacych czytac i pisac bylo mez. 3,206, kob. 1,621, razem 4,827; umiejacych tylko czytac mez. 869, kob. 597, razem 1,466; nieumiejacych ani czytac ani pisac mez. 37,909, kob. 41,085, razem 78,994. Na 1000 mk. umie czytac i pisac mez. 76-4, kob. 37*4; tylko czytac 20'7 mez., 13*8 kob.; ani czytac ani pisac 902*9 mez., 948*8 kob.

Wedlug sposobu i zródla zarobkowania na 100 mk.: 80*78% zajmuje sie rolnictwem, lesnictwem i zyje z roli; 0*06 górnictwem; 5*67 przemyslem, 3'42 handlem, 0'06 ma zajecie przy srodkach komunikacyjnych ladowych i wodnych; 1*53 przypada na urzedników panstwa, kraju, powiatu, gmin, wojskowych czynnych, sluzbe bezpieczenstwa publicznego, duchownych, nauczycieli, zaklady publiczne, ich rodziny, domowników i sluzbe; 0*10 na adwokatów, notaryuszów, architektów, inzynierów, geometrów prywatnych, artystów, literatów, lekarzy, sluzbe zdrowia, ich rodziny, domowników i sluzbe; 1*10 na wlascicieli domów i rentierów, ich rodziny, domowników i sluzbe; 7'28 na robotników ze zmiennem zajeciem, na sluzbe dochodzaca i ludnosc niewiadomego zatrudnienia.

Smiertelnosc od r. 1878 do 1885 (stosunek zmarlych lub niezywo urodzonych do 1000 ludnosci): w 1878 r. 33'7; w 1879 r. 37'8; w 1880 r. 39-2; w 1881 r. 37-6; w 1882 r. 41'6; srednia smiertelnosc 37'9; w 1885 r. 42'4 (powyzsze daty statystyczne podane sa wedle Roaznika statystyki Galicyi", wy d. przez kraj. biuro statyst. pod kierunkiem dra Tadeusza Rutow-skiego, Lwów 1887).

Od l lipca 1888 r. tworzy powiat rawski osobny okrag szkolny, którego rada szkolna okr. ma swoja siedzibe w Eawie Euskiej. Szkól srednich nie ma w powiecie. Ze szkól ludowych, istnieja: etatowa 4-klas. mez. w Rawie, etatowa 2-klas. mez. w Magierowie, Memirowie, Potyliczu, Rzeczy cy, Uchnowie i Wólce Mazowieckiej; 17 etatowych jednoklas., a mianowicie: w Belzcu, Chlewczanach, Domaszowie, Dziewiecie-rzu, Hujcze, Kamionce Bobroidy, Kamionce Pulce, Karowie, Korczminie, Lawrykowie, Lu-byczy Kniazie, Lubyczy Wsi, Smolinie, Ulic-ku, Wasylowie, Wefchracie i Zurawcach; 14 filialnych, a mianowicie: w Brokentalu, Horodzowie, Hrebennem, Korczowie, Machno-wie, Michalówce, Poddebcach, Ezeczkach, Stajach, Szczepiatynie, Tarnoszynie, TJlhów-ku, Wierzbicy i Wróblaczynie; etat. 2-klas. zenska w Uhnowie, i szkoly ewangielickie w Einsingen i Smolinie Niemieckim.

Z zakladów przemyslowych istnieja: mlyn parowy w Domaszowie (Zofii Zakliczyny); 3 wodne amerykanskie mlyny, a mianowicie: Holem Eawskiem (Izydora Laczynskiego), w Eawie (Mojzesza Scheindlinga), w Uhnowie (Józefa Krausa) i 32 wodnych zwyczajnych mlynów, a mianowicie: 2 w Belzcu (jeden z foluszem), 3 w Dyniskach (l z tartakiem), w Hucie Zielonej, Karowie, Korczminie, 2 w Korniach, 3 w Lubyczy miasteczku (jeden z tartakiem), w Niemirowie, Potoku, Potyliczu, Przedmiesciu, 4 w Eudzie Magierowskiej (jeden z tartakiem), w Ezeczkach (z tartakiem), Rzeczy-cy, Smolinie, Wasylowie (z foluszem), Werch-racie, Wierzbicy (z tartakiem), Wróblaczynie, Wólce Mazowieckiej i 3 w Zurawcach. Gorzelnie sa: w Belzcu, Domanowie, Kamionce Woloskiej, Karowie, Mostach Malych, Nowo-siolkach Kardynalskich, Okopach, Poddub-cach, Eacie, Eudzie, Starej Wsi, TJlicku Zare-banem, Wasylowie Wielkim, Wierbicy, Zamku i Zurawcach. Browary pospolite: w Memirowie i Eacie. Fabryki fajansu: w Lubyczy Królewskiej, Potyliczu i Siedliskach.

Garncarstwo na wieksze rozmiary: w Dziewiecie-rzu, Hrebennem, Kamionce Woloskiej, Potyliczu, Eadruzu, Eudzie Magierowskiej i Siedliskach. Cegielnie pospolite: w Dyniskach, Hucie Obedynskiej, Eawie Euskiej, Ezeczkach i Wasylowie Wielkim. Wapniarki: w Hucie Lubyckiej i Eadruzu. Kamieniolomy: w Werchracie. Olejarnie: w Uhnowie i Magierowie. Papiernia w Wróblaczynie (wyrabiaja bibule)

. Fabryki terpentyny i mazi: w Choronowie, Lubyczy Królewskiej i Siedliskach. Tartaki wodne: w Hrebennem, Lubyczy, Werchracie, Wróblaczynie i Wólce Mazowieckiej.

Powiat rawski otrzymal w ostatnich latach dwie linie kolejowe: jaroslawsko-sokalska i Iwowsko-belzecka. Jaroslawsko-sokalska wchodzi tu od zachodu z pow. cie-szanowskiego, z Horynca, przerzyna powiat w kierunku przewaznie pln.-wsch. ku granicy pow. sokalskiego i ma stacye: Werchrata, Huta Zielona, Eawa Ruska, Zielona Mach-nowska, Uchnów i Korczów. Kolej Iwowsko-belzecka (otworzona 23 pazdz. 1887 r.) wchodzi tu od pld.-wschodu z Dobrosina w pow. zólkiewskim a przerzyna powiat w kierunku pln.-zach. ku granicy królestwa polskiego i ma stacye: Kamionka Lipnik, Eawa Ruska, Hrebenne, Lubycza i Belzec (niedaleko Tomaszowa). W Eawie Ruskiej jest wspólny dworzec dla obu kolei. Kasy pozyczkowe gminne istnieja: w Lubyczy Kniazie, Kamionce Woloskiej, Magierowie, Nowosiólkach i Ul-chówku.

Z zakladów dobroczynnych istnieja w powiecie: fundusz ubogich, w Magierowie, zalozony przez Samuela Belzkiego w r. 1642, z majatkiem zakladowym 1700 zl. w. a.; fundusz ubogich w Niemirowie, zalozony przez Wiktora Stadnickiego w r. 1860, z majat. zakl. 1247 zl.; fund. ubog. w Potyliczu, zalozony ze szczodrobliwych datków w r. 1846, z majatkiem zakl. 200 zl.; fund. ubog. w Eawie, z majat. zakl. 630 zl.; fund. ubog. w Uhnowie, zalozony w r. 1697 przez Marya de Zborów Duniowa, wlascicielke Uhnowa. Pod wzgledem fizycznym opisal powiat Al. Nowicki w pracy: Okolice Eawy" (Przewód, nauk. i liter., Lwów 1879), na której oparta jest charakterystyka stosunków geologicznych i flory lesnej obszaru. Lu. Da.