Początek książki...O Galicji ...Zdjęcia z kresów ..Mapy historyczne..Kresy wschodnie

Jazłowiec

Słownik Geograficzny KRÓLESTWA POLSKIEGO I INNYCH KRAJÓW SŁOWIAŃSKICH.

Jaztowiec, miasteczko nad rzeka Olchow-cem, w b. obwodzie czortkowskiin czyli zale-szozyckim, powiat buczacki, parafie obudwu obrzadków i poczta w miejscu, polaczona traktem z Tarnopolem (82 kil.). Szkola trywialna zalozona w r. 1819, obszar ziemi 1,650 mórg, ludnosc 3,000 dusz. O poczatkach Jazlowca krazy miedzy ludem poetyczne podanje, którego wszakze historya nie stwierdza. Starozytne pomniki, jak mówi uczony ks. Sadok Baracz (Pamiatki jazlowieokie), nie przechowaly sladu o poczatkach Jazlowca. Na wszelki wypadek mozna twierdzic, ze pochodzenie tego miejsca siega dalekiej starozytnosci, bo za Kazimierza Wielkiego znajdowal sie J. juz w reku slawnego rodu Buczackich, których jedna dzielnica przybrala nazwisko Jazlowieckich. Co dla Jazlowa uczynili dziedzice, okazuje sie przedewszystkiem z dokumentu danego w Za-lesiu feria sexta in crastino Purificationis Maria Yirginis Gloriosa, r. 1436, którym Teodo-ryk z Buczacza, dziedzic J., zapisuje tameczne-mu kosciolowi wies Niezbrody (teraz Znibrody zwana). Synowiec jego Michal i Jan Buczac-cy potwierdzili i pomnozyli fundacya.

Król Kazimierz Jagielonczyk nadal miastu temu przywilej na jarmarki (przywilej zaginiony). Gdy Buczackich ród wymarl, przeszedl (nie-wiadowo jakim sposobem) J. w posiadanie Mikolaja Sieniawskiego, jak swiadczy przywilej króla Zygmunta I z r. 1519, którym tenze u-walnia J. od czopowego na dwa kwartaly, oraz nowy jarmark (na dzien sw. Katarzyny) naznacza. Po Sieniawskim pojawia sie znowu Jerzy Jazlowiecki jako dziedzic miasta równie jako i meztwa swoich przodków. Ten przeszedl na wyznanie reformowanego kosciola wraz z kapelanem swoim ks. Chrzastowskim i przemienil kosciól Maryi Magdaleny w zbór kalwinski (r. 1549). Pomimo tego wzrastal Jazlowiecki, dla meztwa swego, w lasce u króla, zostal hetmanem polnym koronnym (1561); pojawszy zas Tomsze otrzymal województwo podolskie (1564). Po jego smierci przypadl J. synowi Mikolajowi (w r. 1575). Ten powrócil na lo.no kosciola katolickiego, a po przebytych rozlicznych walkach wewnetrznych (nalezal bowiem do stronnictwa Zborowskich i dopiero w r. 1589 przywrócony zostal do laski króla Zygmunta III), oraz zewnetrznych z Wolosza. odnowil kosciól i fundowal klasztor ks. dominikanów na lozu smiertelnem w r. 1607. Przez powtórne malzenstwo wdowy po Hieronimie Jazlowieckim, Eleonory z ksiazat Ostrogskich, z Janem Jerzym Radziwillem, kasztelanem trockim, przeszedl Jazlowiec w posiadanie Radziwillów. Tenze Jan Jerzy Radziwill przywilejem danym w Jazlowcu d. 10 grudnia r. 1615, potwierdza i poprawia dawne wolnosci Ormian w tem miescie osiadlych. Z tego dokumentu wnioskuje ks. Baracz, ze Ormianie dopiero w XVI wieku przybyli do Jazlowca, podczas gdy podanie ludowe i pisarze inni wskazuja juz r. 1250, jako czas ich osiedlenia, a nawet istnieje podanie ze, przybywszy w XV wieku, zalozyli to miasto pod nazwa Jaslosowiec.

W krótkim przeciagu czasu zmienial J. kilkakrotnie dziedziców. Od Radziwillów przeszly te dobra w rece Czury-lów, Boguszów, Kaszewskich, Stanislawsklch, Tyszkiewiczów. Anna Odrzywolska, która dziedziczyla Jazlowiec wraz z licznemi okoli-cznemi po Jadwidze Belzeckiej i Czurylach, przedala je Stanislawowi Koniecpolskiemu, hetmanowi wielkiemu koronnemu w r. 1643, który Ormianom znowu ich prawa potwierdzil i rozszerzyl.- Bylo tu juz wtedy arcybi-skupstwo ormianskie, chociaz bez wszelkiej juryzdykcyi i pldlegle lwowskiemu. J. obwarowany przez Aleksandra Koniecpolskiego (syna Stanislawa, zmarlego w r. 1646), wytrzymal w r. 1647 oblezenie kozaków pod Chmiel -nickim i odparl przypuszczony szturm. Przemysl i handel kwitnal w owych czasach w Jazlowcu, a komore tamtejsza wymienia z o-sobna królewski przywilej z d. 12 czerwca r. 1659, którym wydzierzawia król Jan Kazimierz cla ruskie i wolynskie Jakóbowi Boy-mowi, mieszczaninowi lwowskiemu. Otrzymal tez J. rolnicze przywileje handlowe. W roku 1676 doznalo miasto zajecia przez turków pod Ibrahimem Szajtanem i zostalo zniszczone w ciagu 7-mio letniego panowania turków. Odtad miasto podupadac zaczelo. Czesc Ormian opuscila miasto. Stanislaw Koniecpolski. kasztelan krakowski (syn Aleksandra, zmarlego w r. 1659), zapisal J., schodzac bezpotomnie ze swiata w r. 1682, Janowi Koniecpolskiemu, wojewodzie belzkiemu.

Odtad doznawal J. rozlicznych klesk od tatarów, kozaków i tur-tów, tak dalece, ze zatracone zostaly doku-menta na prawa tego miasta, a Jan Aleksander Koniecpolski byl zniewolony w r. 1712, dla uratowania miasta od zupelnego upadku, wznowic prawa Jazlowca; ludnosc sie zmniejszyla, zubozala, handel upadl zupelnie, a miasto weszlo do rzedu najmniejszych miasteczek (w Jazlewcu bylo w r. 1713 mieszczan i przed -mieszczan 125, zon ich, komornic i dziewek L18, zydów 47). Tenze Jan Koniecpolski za-iozyl tu klasztor ks. paulinów, a po jego bez-potomnej smierci przeszedl Jazlowiec na Wa-lewskieh w r. 1720, od tych zas droga przeda-zy na Jerzego Aleksandra Lubomirskiego, obo-znogo wielkiego koronnego w roku 1723. Od Lubomirskich przeszedl J. na Poniatowskich r. 1746, a mianowicie na Stanislawa Ponia-towskiego, wojewode mazowieckiego; w roku 1777 przeszedl J. w rece Potockich. Od zaboru austryackiego upadlo nareszcie miasto zupelnie i wladza municypalna ustala, a mieszczanstwo tutejsze, dzierzac przedtem silnie wladze sadowa i policyjna, oraz m'asta obrone, stracilo wszelkie znaczenie i zostalo poddane juryzdykcyi dominikalnej. Zamek opustoszal, domu dla ubogich wojskowych (inwalidów), zalozonego jeszcze przez Mikolaja Ja-zlowieckiego, nie masz ani sladu, a o fnndacyi tylko pamiec zostala. Jeszcze za czasów au-stryaokich liczyl J. w r. 1780: kusnierzów 30, szewców 21, tkaciów 17; jednakze juz wtedy sam rzad uwazal, ze mieszczanie najwiecej z roli sie zywia i widzial sie zmuszonym do zmniejszenia kontrybucyi rzemieslniczej o 300 zlp.: ks. paulinów i dominikanów konwenta zostaly zniesione; podobniez miasto wszelkiej wlasnej juryzdykcyi, wszelkich praw i przywilejów pozbawione ~w r. 1798, z czego dziedzice ówczesni Potoccy korzystajac, wszelkie-mi sposoby miasto uciskali.

W r. 1800 przeszedl J. w rece Grudnickiego Krzysztofa, a od niego prawem dziedzictwa na Blazowskich (baronów). Powiat jazlowiecki obejmowal 7 i pól mil kw. obszaru i jedno miasteczko, ' wsi, 4,422 domostw, 6,067 rodzin, 27,600 mk., dochód opodatkowany z ziemi, oceniony byl w roku 1859 urzedownie na 612,000 zlp. Opis Jazlowca z r. 1685 w Eozmait. Lwów, 1857, str. 79. Nagrobek Mikolaja Gomólki w J., Rozmait. Lwów, 1828 str. 398 i Przyja ciel ludu 1841, str. 242. Opis J. w Rozmait.. Lwów, 1831 str. 70. O zamku iazlowieckim, Rozmait. Lwów, 1832, Nr. 39. 'Pamiatki ja-zlowieckie p. Baracza, Lwów, 1862 (krytyka tego dziela w Bibliot. warszaw. 1864, IV, 131). Wiadomosc o obrazie Matki Boskiej w J. p. baracza, Dod. do Gaz. lwów. 1853 Rycina zamku jazlowieckiego (ruin) i krótki opis, Przyjaciel dom. Lwów, 1877 Nr. 8. Do kument z r. 1481, którym Kazimierz Jagielon-czyk zniósl jarmarki w J , Akta ziem. i grodz t. 6, str. 64. Dokument z r. 1469 znoszacy clo pobierane przez Michala z Jazlowca w J. tamze, tom 6, str. 114. Dok. z r. 14S7, moca kto rego Michal i Jan z Buczacza dziedzice na J potwierdzaja i pomnazaja fundacya kosciola paraf, w J., dokonana w r. 1436 przez ich ojca Teodoryka z Buczacza, tamze, tom II, str. 19!: i inne. Dok. z r. 1766, w którym Stan. Aug Poniatowski potwierdza przywilej dany J. tamze, tom l, str 160; Dod. Gaz. lwów. z r.

1855, Nr. 43. Akt z r. 1753 odnosny do J. w Dod. do Gaz. lwów. 1861, Nr. 10 i 11. Akta jazlowieckie uzywane przez Baracza w Pam. jazlowieckich, Rkp. w Bib. Ossolin, Nr. 1485. Inwentarz dóbr miasta Jazlowca, Rkp. w Bib. Ossolin. Nr. 2811. Lu. Dz.

Jaztowiec, mstko, pow. buczacki. W r. 1530 wniesiono szosu 11 grzyw, i od mlyna roezn. 0 2 kotach 12 gr., razem 18 fl. Bylo 3 popów (w J. Starym, Nowym i na przedmiesciu). W r. 1560 wlasnosc Jazlowieckich, placi 22 mar. szosu, od 2 wlóczegów 2 fl., od kola mlynskiego

1 mar. i czopowego 20 fl. W 1573 r. 22 mar. szosu, od 3 kól mlyn. dorocz., razem 36 fl. 12 gr. W r. 1578 wniesiono: 22 mar. szosu, od 29 plugów po l fl., od 9 wlócz, po 15 gr., od 10 komom, po 6 gr., od 3 kól mlyn. po 12 gr., od l kola stepnego 15 gr., od 2 kotlów gorzalez. po 24 gr., od propinacyi 12 gr., poglównego od

20 zydów, od 2 popów 4 fl., od 17 rzemiesln. z powodu ubóstwa po 12 gr., od 4 rybitwów po 12 gr.; czopowego 88 fl. 6 gr. Wogóle 196 fl.

21 gr. W r. 1661 wniesiono od 94 dym. Jamo, rzka, w pow. dryzienskim, prawy doplyw rz. Uszczy, stanowiacej górne ramie rz. Dryssy. Bierze poczatek z wazkiego leez dlugiego (12 w.) jez. Jazno