Początek książki...O Galicji ...Zdjęcia z kresów ..Mapy historyczne..Kresy wschodnie Księgarnia “Kresy Wschodnie”

początek

OPIS OGÓLNY WOJEWÓDZTWA TARNOPOLSKIEGO

Na wschodnich krańcach Rzeczypospolitej Polskiej niezbyt szerokim pasem od Południa ku północnemu Zachodowi rozciąga się Województwo Tarnopolskte. Zajmuje ono obszar 16.240 km.' Według ostatniego powszechnego spisu ludności z 1921 r. liczy 1,420.000 mieszkańców, w tem 45% Polaków, reszta przypada na Rusinów, Żydów i w znikomej ilości na Niemców i Czechów (pojedyncze kolonie).

Jako jednostka administracyjna rozpoczęło swe istnienie, z dniem i września 1921. r. tj. z chwilą wejścia w życie dokonanego dla celów administracji podziału dzielnicy, pozostającej dawniej pod zaborem austriackim, zwanej Galicją na cztery Województwa (Lwowskie, Krakow­skie, Stanisławowskie i Tarnopolskie). W skład Woje* wództwa Tarnopolskiego weszło wówczas 17 powiatów politycznych a mianowicie: borszczowski, brodzki, brzeżański, buczacki, czortkowski, kamionecki, kopyczyniecki (dawniej husiatyński), podhajecki, przemyslańskl, radziechowski, skałacki, tarnopolski, trembowelski, zaleszczycki, zbarazki, zborowski i złoczowski, t. j, części czterech dawnych Województw z przed 1772 r. a to: ruskiego, podolskiego, wołyńskiego i bełzkiego.

Naturalną granicę Województwa, a zarazem Państwa od południa stanowi: rzeka Dniestr, która oddziela je od Rumunii, od północy zaś na przestrzeni powiatów: borszczowskiego, kopyczynieckiego, skałackiego i zba­raskiego rzeka Zbrucz, która oddziela je od Ukrainy sowieckiej. W miejscowości Okopy św. Trójcy w powiecie borszczowskim, Zbrucz wpada do Dniestru i tworzy charakterystyczny punkt zejścia się granic 3 państw a mianowicie: Polski, Rumunji i Rosji. Od strony południowo- zachodniej graniczy Województwo z Województwem Stanfeławowskiem, na północnym zachodzie dotyka ob­szaru Województwa Lwowskiego, a od północy graniczy z Województwem Wołyńskiem. Położenie geograficzne Województwa wpływa w zasadniczej mierze na różnorodność klimatu i flory , a te oddziaływają znowu na zwy­czaje i obyczaje i pod pewnymi względami na cały tryb życia ludności, które nie są jednakowe na całym obszarze Województwa.

Pod względem geologicznym znaczna część obszaru Województwa należy do tak zwanej płyty czarnomor­skiej, rozciągającej się na olbrzymiej przestrzeni na północny zachód od Czarnego Morza, Część tej płyty położona na wschód od rzeki Wereszycy. między Dnie-strem, Ukrainą i Wołyniem, nosi nazwę Podola. Ku północy opada płyta czarnomorska stromą krawędzią, której formy wyrzeźbione przez wodę nadają jej postać krajobrazu górskiego. Są to Gołogóry rozciągające się od Lwowa po Złoczów, a następnie ku Przemyślanom na terenie Województwa Tarnopolskiego. Koło miasteczka Gołogóry, położonego na krawędzi wyżyny podolskiej pasmo Gołogór przechodzi w t. zw. Woroniaki, sięgające aż do rzeki Ikwy na terenie Województwa Wołyńskiego, Niektóre wzniesienia Gołogór i Woronia-ków dochodzą do wysokości ponad 450 m. W Nowosiółce pow, Złoczow najwyższy szczyt Wapniarka sięga 467 m, Dość słabo zalesione robią jednak Gołogóry miłe wrażenie, zwłaszcza w lecie.

Charakterystycznem dla układu geologicznego Podola jest to, że przedstawia ono zupełnie wyraźnie po­stać płaskowzgórza, pokrajanego na podłużne, prosto­kątne grzędy. Podłoże Podola stanowi granit a przykrywa go lees. Nad Zbruczem wrzynają się głęboko w wyżynę podolską doliny rzeczne, zwane jarami , o brzegach stromych, przybierających formy krajobrazu górzystego. są to tak zwane Miodobory czyli Tołtry, ciągnące się łańcuchem pagórków wapiennych w poprzek powiatu zbarazkiego, skałackiego i częściowo kopyczynieckiego, a powstałe z dawnych raf koralowych. W włelu miejscach Miodoborów wskutek zapadnięcia się podziemnych grot gipsowych powstały zaklęsłości tzw, werteby. Dla przyrodników Miodobory stanowią bardzo ciekawy objekt naukowy, Z osobliwości przyrody na Podolu wymienić jeszcze należy tak zwaną Panlalichę, jedyny step w Małopolsce, ciągnący się na dość znacznej przestrzeni koło Trembowli. Liczne ongiś inne stepy zostały zużytkowane pod uprawę roli.

Przez terytorjum Województwa przechodzi główny dział wód zlewiska Morza Bałtyckiego — przez rzekę Bug, i Morza Czarnego — przez rzekę Dniestr. Do ważniej­szych rzek należy zaliczyć przedewszystkiem Dniestr. Rzeka ta szeregiem fantastycznych zakrętów wśród prze­pięknych jarów, podobnie jak liczne jej dopływy 2 lewej strony od Gniłej Lipy do Zbrucza, tworzy najpiękniejszą część Województwa, Podkreślić tu należy, że piękno Dniestru i jego jarów uwydatnia się szczególnie przy wycieczkach łodzią, które zaleca się odbywać, jaz począwszy od Halicza-w Województwie Stanisławowskiem. Najpiękniejszego widoku dostarczają; jar Dniestra od Niżniowa po Zaleszczyki, jar Złotej Lipy w okolicy Brzeżan, jar Strypy od Buczacza aż do jej ujścia, jar Dżurynu pod Czerwonogrodem pow.Zaleszczyki), jar Seretu od Ułaszkowiec aż do ujścia, gdzie się spotyka liczne komory skalne a wreszcie przełom Zbrucza przez Miodobory pod Kręciłowem,

Ze stawów dwa zasługują na uwagę t. j, pod Tarnopolem i pod Brzeżanami. Oba rozlewają się na prze­strzeni kilku kilometrów, są pięknie położone i pełne ptactwa wodnego. Charakterystyczną jest rzeczą, że od czasu do czasu (co kilkadziesiąt lat) zlatują tu tak rzadkie okazy ptactwa jak dzikie łabędzie. Ostatnio po­jawiły się one w roku 1925 na stawie tarnopolskim a jednego z -nich zastrzelonego, fachowcy oceniali na 80 lat życia. Na obu stawach kwitnie dość żywo sport wioślarski.

Na terenie Województwa ścierają się wpływy kli­matów: oceanicznego i kontynentalnego, Tarnopol jest jedną z najzimniejszych miejscowości w Państwie, okolice zaś Zaleszczyk są najcieplejszym zakątkiem Rzeczy­pospolitej. Przeskoki temperatury są gwałtowne. Przy­mrozki występują bardzo często jesienią już we wrześniu a na wiosnę jeszcze w maju. Cechą charakterystyczną tego obszaru są również częste wiatry. Z powodu na-ogół słabego zadrzewienia, nie napotykają one na zapory i o ile chodzi o wiatry południowo-wschodnie wywołują ujemne skutki, a to w zimie ostre mrozy, w lecie po­suchę. Wiatry zachodnie przynoszą opady atmosfe­ryczne, które pojawiają się częściej na obszarze pół­nocnym Województwa. Jary Dniestru i jego dopływów-podolskich, otwarte ku południowi, osłonięte od północy podniesioną krawędzią, posiadają łagodny klimat, dzięki temu i bujną roślinność,

Do bogactw naturalnych zaliczyć należy, dotychczas niezupełnie zbadane fosforyty w powiecie buczackim, pokłady rudowęgla trzeciorzędnego w pasie Woromaków, złoża kamieni budowlanych formacji dewońskiej <piaskowiec trembowelski), złoża dolomitowanych utworów do­statecznie twardych jako materjał do budowy i konser­wacji dróg, rozciągające się w powiatach południowych Województwa, złoża wapieni mioceńskich, bogate po­kłady torfów w powiecie radziechowskim, częściowo kamioneckim, dotąd niewyzyskane jako źródła energjt siły wodne, wreszcie lasy zajmujące około 17% po­wierzchni Województwa, w które obfitują jedynie powiaty brzeżański, kamionecki, przemyślański i radzie-chowski.

Płyty między jarami, wznoszące się w wielu miej­scach ponad 400 m. posiadają glebę, która słynie jako wielce urodzajny czarnoziem. Skład jej stanowią glinka, pomieszana z próchnicą stepowych roślin, dająca do» skonała ziemię pod uprawę przedewszystkiem pszenicy, buraków, kukurudzy, a nawet tytoniu, przerabianego na miejscu w rządowych fabrykach w Jagielnicy i Mona-sterzyskach. Na wielkich przestrzeniach Podola uprawia się również hreczkę, sprzyjającą hodowli pszczół. To też Podole słynie • z pasiecznictwa. Wreszcie w jarze dniestrowym w Zaleszczykach i w Okopach św. Trójcy rozwinęło się sadownictwo a przedewszystkiem na szersza skalę pojęta kultura moreli, jedyna na całym obszarze Państwa. W Okopach św. Trójcy udają się nawet dość dobrze winogrona.

A więc województwo Tarnopolskie posiada cha­rakter wybitnie rolniczy.- Z tego charakteru wynika, że stosunkowo najsilniej jest rozwinięty przemysł' przetwórczy. Ponadto na specjalną uwagę zasługuje przemysł kilimkarski na większą skalę uprawiany w Glinianach i Tar­nopolu. Jedyna w Państwie fabryka Potockiego w Buczaczu wyrabia słynne makaty, które znajdują zbyt nie tylko w Polsce, lecz także i poza jej granicami. Wreszcie ze specjalnych gałęzi przemysłu wymienić należy znaj­dujące się w Brodach dwa przesiębiorstwa strzyżenia włosów króliczych i zajęczych, tudzież fabrykę zabawek »Kuliki«. Centrami handlu są większe miasta jak Brody, Tarnopol, Złoczów. Ważnemi ośrodkami wymiany pro­duktów są targi i jarmarki szczególną sławą cieszą się targi w Tarnopolu j Ułaszkowcach. Zakupywane na tych targach bydło i trzodę chlewną wywozi się prze­ważnie poza granice Państwa (Czechy, Austrja, Niemcy). Ważnym artykułem eksportowym są również jaja, nabiał, zboże, oraz po części drzewo .

Osiedla ludzkie rozmieściły się w miejscach nizko położonych przeważnie wzdłuż jarów rzek. Na ważniejsżych przejściach wznoszono warowne zamki o charakterze wybitnie obronnym. Brak lasów na większej połaci Województwa a zatem i drzewa budulcowego zmusił ludność wiejską do budowy mieszkań przy po­mocy innego, rodzimego materjału. A zatem typową chatą podolską jest lepianka z giiny, kryta słomą. U ludu w kilku powiatach zachowały się do dziś (np. Bilcze Złote, Zaleszczyki> bardzo piękne i barwne stroje ludowe.

Zabytków przedhistorycznych odkryto na terenie Województwa dość wiele. Szczególnie ciekawą jest jaskinia »Werteba« w Bilczu Złotem, której labirynty są pełne starych naczyń, kości i t. p. Prócz Bilcza Zło­tego zasługują na wymienienie Dźwinogród nad Dniestrem {powiat Borszczów), Podhorce (powiat Złoczów), gdzie istnieją ogromne słowiańskie, wałami otoczone grodziska i szereg innych miejsc wykopalisk, z których wydobyto wyroby ceramiczne, naczynia .kamienne, groby skrzynkowe i t. p. Najbogatszym skarbem z czasów przed­historycznych jest z epoki celtyckiej pochodzący złoty skarb z Michałkowa <powiat Borszczów) znajdujący się w Muzeum Dzieduszyckich we Lwowie. Do okolic położonych nad Dniestrem docierały wpływy kultury rzymskiej, o czem świadczą wykopane tu monety rzymskie oraz wał Trajana, rozciągający się. w powiecie borszczowskim.

Ziemia ta »mlekiem i miodem* płynąca przecho­dziła ciężkie koleje. Trzema szlakami wpadały tu hordy najeźdźców od wschodu, pustosząc ogniem i mieczem kraj, który stał się terenem bohaterskich walk i najważ= niejsżych rozpraw oręża polskiego. Niemal wszystkie zamki owiane są wspomnieniami historycznemi, każda piędź ziemi przesiąkła krwią najlepszych synów Ojczyzny, którzy broniąc wrogom dostępu do Państwa, będącego przedmurzem kultury zachodniej, dali życie swe w ofierze.

OPIS SZCZEGÓŁOWY

WOJEWÓDZTWA TARNOPOLSKIEGO

/to jeszcze nie ma połaczenia z przewodnikiem ale będzie pomocne w szukaniu informacji przypisek autora strony/

Zestawienieb Fotografi

Książka..O Galicji ...Zdjęcia z kresów ..Kresy wschodnie GrzymałówInterakcyjna mapa Polski i świata