Początek książki...O Galicji ...Zdjęcia z kresów ..Mapy historyczne..Kresy wschodnie

Początek

Linia (Tarnopol) — Skałat — Grzymałów.

Jest to trasa kolejowa wybudowana i otwarta dla ruchu osobowo-towarowego w r. 1897. Liczy ona 47 km długości i stanowi prywatną lokalną linię kolejową pod zarządem Polskich Kolei Państwowych. Linia ta biegnie od Tarnopola w kierunku Borek Wielkich, zwraca się swą odnogą na pd., następnie na pd. wsch. Przejeżdżamy nią przez wyżynę podolską, wreszcie partią miodoborską. Na 38 kilometrze dojeżdżamy do Skałatu, powiatowego miasta (7017 mieszkańców), leżącego nad małą rzeczką .Gniła. Nazwa miasta prawdopodobnie pochodzi od znajdującej się w jego pobliżu skalistej i nagiej piartii Miodoborów.

Herbem miasta Skałatu i całego powiatu skałac-kiego jest niebieska gwiazda na białym tle tarczy. Dworzec kolejowy odległy 1,5 km na pd od rynku. Poczekalnia II. i JII. kL, telefon, oraz rozkłady jazdy kolejowej. Poczta przy ul. Piłsudskiego. Dorożki od dworca do rynku 70 gr. Stacja autobusowa na początku ulicy Piłsudskiego, zaś benzynowa przy ul. 3-go Maja. Również przy ul. Pitsudskiego 23 mieści się szkolne schronisko noclegowe na 20 łóżek. Kino „Sokoła Komunalna Kasa Oszczędności, Bank spółdzielczy, Oddział P. T. T. K.. -wszystkie. władze powiatowe.

Jeżeli chodzi o historię miasta, to powstało ono w XVIL wieku na-zasadzie prawa . magdeburskiego. Historia miasta łączy się jak wszędzie sną Podoliu z dziejami zamku, którego resztki pozostały w śródmieściu przy ul. Mickiewicza. Zamek ten założył w r. 1630 miecznik halicki i głośny rotmistrz kresowy Krzysztof Wichrowski. Z jego córką Weroniką, zaślubioną kasztelanowi sanockiemu Janowi Firlejowi, przeszedł zamek z przyległościami do domu Firlejów. Zamek ten był warowny, zbudowany systemem fortalicjowym, z kamienia łamanego, z 4 narożnymi basztami. Został on w czasie wojen kozackich zniszczony częściowo, zaś kilkakrotnie zdobywany w czasie wojen tureckich, uległ zupełnemu zniszczeniu. W XVIIL wieku dzięki opiece właścicielki Marii z hr. Wodzickich Scypiono-wej, dźwignął się w nowej szacie jako siedziba dziedziców i przetrwał do dziś. Na uwagę zasługuje wjazdowa brama z XVIII, w. zbudowana z dwiema kamiennymi furtkami i kamiennym rycerzem opartym na tarczy podzielonej na cztery pola z herbami Scypion, Jelita, Leliwa. Szczyt bramy zdobią kamienne wazy. Na zewnętrznej stronie nad bramą mieści się wyryty na kamiennych płytach napis, traktujący o historii zamku. Baszty znajdują się w stanie dobrym, zachowując szczegóły architektoniczne.

Na uwagę turysty zasługuje również kościół z wysoką wieżą, następnie murowana synagoga z XVII. wieku, oraz liczne w rynku występujące stare dworki z mansardowymi daszkami na filarach z XVIII, wieku.

W odległości 3 km. szosą na płn. od Skałatu leży wieś Nowosiółka skalacka, w dolinie u stóp wzgórz Miodoborów; z tego punktu prowadzą dobre drogi w północną część wzgórz.

Od stacji kolej. Skałat prowadzi trasa kolej, wzdłuż rzeczki Gniłej, a koło stawu utworzonego przez tą rzeczkę, na przecięciu z szosą, widoczne są z toru na lewo piękne skały wapienne Miodoborów w okolicy Ostapia, a nieco dalej „Ostra Mogiła” i bardziej na płd. „Nazarowa Skała”.

W odległości 12 km na pd. (ostatnia stacja kolejowa na tej linii) leży miasteczko Grzymalów (4879 mie-

Fot Poddębski

Skałat — Baszty i brama zamkowa.

szkańców), położone na zboczu jaru rzeczki Gniłej. Dworzec kolejowy w odległości 2 km od miasta. Dorożki z dworca do miasta za opłatą l zł. Stacja autobusowa w rynku, jakoteż poczta. Miasto to założone na zasadzie prawa magdeburskiego, zachowało do dziś swój pierwotny niemal wygląd. Do końca XVII. w. należało do rodziny Ludzickich. W tym czasie w okresie wojen kozackich i tureckich, szczególnie w 1651 i 1675 r. przeszło katastrofę i zostało zupełnie zniszczone. Po tym okresie odbudowane, przeszło po kolei na własność Sieniawskich, Lubomirskich i Rzewuskich. W roku 1840 nabył Grzymałów Antym Nikorowicz, wreszcie miasteczko przeszło na własność hr. Pinińskich.

Z zabytków godnych uwagi zachował się dotąd zamek grzymałowski, zbudowany przez Ludzickich z początkiem XVII. w. na niewielkim wzniesieniu nad dużym stawem, dziś przeważnie zarośniętym. Pierwotnie zamek ten, jako punkt obronny, tworzył czteroskrzydłowy budynek z qzterema narożnymi basztami. Zniszczony w czasie wojen kozackich i tureckich w latach 1651 i 1675, uległ przy późniejszej odbudowie znacznej przeróbce. Zniesiono trzy skrzydła i dwie baszty, zachowując tylko jedno skrzydło południowe jako niewielki prostokątny gmach dwupiętrowy z dwiema nieco wyższymi basztami po bokach. Do końca XIX. w. utrzymał się zamek jako rezydencja właści­cieli klucza grzymałowskiego. Jeszcze przed wojną był zamek urządzony wykwintnie i troskliwie utrzymany. Niestety w czasie wojny światowej, jak wiele innych, został doszczętnie złupiony i zniszczony. Dziś jest już odnowiony i zamieszkały. Otoczony jest dużym parkiem, pochodzącym z czasów hetmana Sieniawskiego.

W pobliżu zamku znajduje się kościół, otoczony obronnym murem, położony na wzniesieniu nad jarem rzeczki Gniłej. Odrestaurowany został w roku 1754 w stylu barokowym.

W mieście występują liczne staroszlacheckie

Fot L. Prelicz

Grzymałów Pałac.

dworki z charakterystycznymi podcieniami. W lecie całe miasteczko tonie w zielem wiekowych drzew.

W odległości 4 km na zach wieś Hlibów z dużym dworem hr. Koziebrodzkiego. Wieś znana z wsławionego mordu, dokonanego przez wieśniaka za namową żyda na osobie hr. Golejewskiego w roku 1846. We wsi stylowa cerkiew.

Szlachecka ta osada nazywała się w XVI. wieku Chlebów. Wybudowany w tym czasie przez podskarbiego trembowelskiego i właściciela klucza grzymałowskiego Ludzickicgo kościół, został w czasie najazdu Turków doszczętnie zniszczony i spalony. Nowy kościół po kilkuwiekowej przerwie buduje się dopiero teraz. Wieś posiada swoje dzielnice pod nazwą pospolicie tam używaną: Księżówka, Litwa, Pagórek, Zbaraż, Kościółek. Na cmentarzu stare nagrobki; na jednym z nich w kształcie krzyża kamiennego widnieje napis: „Rok 1607. Tu leży Jakób Kozielski, z dziewką swą Dorotą”. Wieść głosi, że była to para młodych, która jadąc do ślubu, została przez wałęsający się w pobliżu czambuł tatarski zamordowana.

Hlibów notowany jest także w archeologii jako stanowisko osady neolitycznej, jedynej w powiecie skałąckim dotąd wykrytej.

Linia Grzymałów—Touste —Raszłowce —Kręciłów.

Na tej przestrzeni ciągnie się znakomicie utrzymany gościniec, ułatwiający wędrówkę w głąb po­wiatu.

W odległości 10 km na pd. od Grzymałowa gościńcem u podnóża Miodoborów leży dawne miasteczko Touste, a mianowicie u stóp wzgórz „Wołowej” 400 m. wys., „Wysokiej Góry" 382 m. i „Jancowej^ 436 m. wys. n. p. m. Poczta i restauracja oraz zajazd w miejscu. Na uwagę zasługują liczne stare domy z podcieniami charakterystycznymi dla dawnych polskich dworków. Kościół z portretami fundatora hetmana Sieniawskiego. Jeszcze w roku 1846 miasteczko było otoczone obronnymi murami. Pozostały też ślady dawnego-zamku. Za Toustem (na pd.) dwie mogiły.

Przy gościńcu w odległości 4 km od Toustego wieś Rasztowce, leżąca nad rzeczką Gniła. We wsi drewniana cerkiew z 1736 roku, w pobliżu skalny monastyr, zamieszkały niegdyś przez pustelnika. Piękne stroje ludowe zaobserwować można szczególnie w okresie wielkanocnych „haiłek”, ludowych zabaw.

Z Grzymałowa wiedzie szlak turystyczny w Mio-dobory do Kręciłowa. Droga prowadzi z miasta (koło kościoła drogowskaz z napisem „Kręciłów^) szosą na płn. wsch. 14 km. do Rasztowiec, skąd (podobny dro­gowskaz na płn. końcu osiedla), odchodzi droga grun­towa na wsch. do leśniczówki (drogowskaz) i do lasu.

Jezdna droga leśna do schroniska turystycznego w Kręciłowie (5,5 km) jest zaopatrzona w biało-czer-wohe znaki orjentacyjne i białe strzałki kierunkowe prowadząc w kierunku wschodnim.

Skałat — Pomnik.

Początek książki...O Galicji ...Zdjęcia z kresów ..Mapy historyczne..Kresy wschodnie

Początek