POWIAT ŁUCKI

Powiat łucki obejmował obszar 4 767 km kw., na którym w 1939 r. Zamieszkiwało 316 970 osób, co oznaczało gęstość zaludnienia 66 mieszkańców na l km kw. Przeważała ludność ukraińska - ponad 187 tyś. (59 %), Polaków było 62 tyś. (19,5 %), Żydów - 44 tys.(14 %) oraz około 23 tyś.Czechów, Niemców i in.

Według stanu z 1 I 1939 r. Łuck jako stolica województwa wołyńskiego był miastem wydzielonym i liczył około 39 tyś. mieszkańców, w tym Polaków 13,5 tyś. i Żydów 17,5 tyś. Na terenie powiatu łuckiego znajdowały się 3 gminy miejskie: Ołyka, Rożyszcze i Torczyn oraz 13 gmin wiejskich: Czarnków, Kiwerce, Kniahininek, Kołki, Nowy Czartorysk, Ołyka, Poddębce, Połonka, Rożyszcze, Silno, Szczurzyn, Torczyn i Trościaniec. Obejmowały one 446 osiedli sołeckich /gromad/ łączących ponad 800 innych osiedli: miasteczka, wsie, osady, kolonie, futory, uroczyska, leśniczówki, folwarki i in.

Miasto Ołyka liczyło 6,4 tyś. mieszkańców, w tym Polaków 750 i Żydów 4,1 tyś. W Rożyszczach było około 5 tyś. mieszkańców, w tym Polaków 570 i Żydów 3,2 tyś. W Torczynie żyło około 3 tyś. mieszkańców, w tym Polaków ~ 300 i Żydów 2,5 tyś.

W Łucku mieściła się siedziba łuckiej diecezji rzymskokatolickiej. Na terenie powiatu znajdowało się 22 parafie rzymskokatolickie z 33 kościołami i kaplicami.

Według spisu przeprowadzonego przez Niemców wiosną 1942 r. w powiecie łuckim było 52511 Polaków, a więc w latach okupacji radzieckiej IX 1939 - VI 1941 ubyło około 9,5 tyś. osób.Powstało to zapewne na skutek aresztowań dokonanych w tym czasie przez NKWD (ok. 700 osób), czterech deportacji na Sybir ( ponad 7 tyś., w tym ok. 1200 osób z rodzin osadników wojskowych), wcielenia Polaków do Acz. (400 os.), zaginionych i będących w niewoli z IX 39 r. (ok. 850 os.), ucieczki /przesiedlenia/ z powiatu i in.

W okresie okupacji niemieckiej VII 1941 - II 1944, szczególnie podczas szalejącego, ludobójczego terroru ukraińskiego w 1943 r. na terenie powiatu łuckiego zginęło około 10 tyś. Polaków z których udokumentowano 4555 nazwisk.

Większość osiedli polskich i zagród polskich w innych miejscach poddana była atakom, mordom, grabieżom i spaleniu. Część ocalałej ludności schroniła się w Łucku, Kiwercach, Ołyce, Rożyszczach, Torczynie i w innych miejscach, gdzie stały garnizony okupacyjne, skąd większość została wywieziona na roboty do Niemiec. Część uciekinierów skryła się w ośrodkach samoobrony, polskiej jak Przebraże, Antonówka k. Łucka, Skurcze, Kopaczówka i w kilku innych miejscowościach, gdzie w bardzo trudnych warunkach przetrwała zimę 1943/1944 do czasu zajęcia powiatu przez wojska radzieckie, w lutym 1944 r.

Największym ośrodkiem samoobrony w powiecie, stawiającym skuteczny opór ludobójczej ukraińskiej nawałnicy, był rejon Przebraża, gdzie skupiło się i przetrwało kilkanaście tysięcy Polaków którzy uszli z życiem z napadniętych i zagrożonych okolicznych polskich osiedli w 1943 r. przeważnie z gmin Kołki, Trościaniec i Silno oraz od 13 I 1944 r. ok. 1,5 tyś. osób z Ołyki. Kilkakrotne zmasowane ataki Ukraińców, zmierzające do likwidacji tej enklawy polskości, zakończyły się ich niepowodzeniem. Zgromadzeni tam Polacy w 1944 r. w znacznej liczbie zasilili szeregi l A WP, a pozostali wyjechali na Zachodnie Ziemie Polski w lecie 1945 r.