Początek książki...O Galicji ...Zdjęcia z kresów ..Mapy historyczne..Kresy wschodnie Księgarnia Kresy Wschodnie

Powiat ZBARAŻ

Powierzchnia 740, km. Ludność 65.450,

Zbaraż miasto powiatowe, ludność 8,500 mieszkańców 29 km. od Tarnopola, 1.30 godziny jady koleją. Stacja kolejowa 1,5 km. od miasta, dorożki w cenie 1,5o zŁ Między Tarnopolem a Zbarażem kursują autobusy w cenie 1.50 zł. Hotele: Sary Horeckiej, Chany Barbaczowej, Bloksbergowej, Maiwiny Berlasowej ceny 34 zł. Restauracje: Dyonizego Rottenberga i Grzegorza Rudnika, Urzędy państwowe i samorządowe; Starostwo, Sąd powiatowy, Urzędy Skarbowe, Powiat, Komenda Policji Państw., Inspektorat szkolny. Urząd pocztowy l tefegr,. Wydział powiatowy. Zakłady naukowe: państw. Gimnazjum, Instytucje ekonomiczne i finansowe: Polski Bank kredytowy, Ukr. Bank, Tow. handlowe >Rofnik«, »Bazar polski*, Składnica Kółek rolniczych i Torhowla, Instytucje sportowe i społeczne: T, S. L,, »Sokół«, Związek Młodzieży Polskiej, Z. K. S,, Pow. Sojuz Kooperatyw, Oddział Wojewódzkiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.

Stacja kolejowa w czasie ostatniej wojny doszczętnie zniszczona, obecnie w; odbudowie. Przy wjeździe do miasta cmentarze: żydowski i chrześcijański, nieco niżej cerkiew,

Miasto położone na obu zboczach Gniezny. Po lewej stronie na grzbiecie wyniosłego wzgórza opadającego stromo ku Gnieźnie, ruiny nowego zamku zbaraskiego. Zamek ten jest szczególnie godny widzenia dla turysty, tak dla pięknego widoku na miasto i sąsiednie okolice, Jak głównie dla jego przeszłości historycznej, uwiecznionej genjalnem piórem Sienkiewicza w »Ogniem i mieczem<<. obudowany wedle planów architekty holenderskiego przez Jerzego ks. Zbaraskiego w r. 1635, stanowił ważną zaporę dla hord tatarskich, jako położony na »Czarnym szlaku<< tatarskim. Szlak ten wychodząc z Krymu prowadził przez Stary Konstantynów, Zbaraż, Sokal do Lwowa, gdzie schodziły się dwa Inne szlaki, t. j. kuczmańskl i wołoski. Po bezpotomnej śmierci ks. Jerzego Zbaraskiego przeszedł zamek w r, 1636 na Janusza ks, Wiśniowieckiego. W roku 1648 zajęty został bez oporu przez Chmielnickiego w czasie jego pochodu na Lwów, W r. 1649, bohaterska obrona jego przez księcia Jeremiego Wiśniowieckiego natchnęła właśnie Henryka Sienkiewicza do stworzenia wielkiej narodowej epopej. Czternastotysięczna bowiem armja polska oparła się. tu zwycięsko dwusturystecznej nawałę tatarsko-kozackiej.

Bagna przed zamkiem, któremi przekradać się miał Skrzetuskl do króla, są dziś znacznie osuszone, tworzą niewielkie moczary po obu brzegach Gniezny. W r. 1675 zamek zdobyty został przez Ibrahlma Szyszmana, sułtana tureckiego l doszczętnie zburzony. Odrestaurowany ponownie przez Dymitra ks.Wiśniowiecklego przeszedł po jego śmierci do rodziny Potockich. W roku 1707 i 1734 obrabowany był przez wojska rosyjskie, popierajace Augusta II i III w walce o tron polski przeciw Stanisławowi Leszczyńskiemu. W całości zachował się zamek aż do wieku XIX, Od połowy wieku XIX zaczyna się jego upadek. Ostatecznie zniszczony został przez kwaterujące wojska rosyjskie w czasie wojny europejskiej.

Dostęp do niego najłatwiejszy od strony budynku Starostwa. Na całość zabudowań zamkowych składa się, obszerny przygródek i w głębi właściwy zamek, Przygródek był silnie oszkarpowany ciosowym karnieniem, .miejscami podparty potężnemi blokami kamiennymi, opatrzony po rogach bastjonami , zachowało się jedynie oszkarpowanie l wysoki bastjon od strony Gniezny, Obecnie cześć przygródka stanowi sad, reszta zasadzona

55- Z,Baraż. Ruiny zaniku.

kępkami sosen, wśród nich dom mieszkalny właściciela p. Jawetza. Do właściwego zamku prowadzi jednopiętrowa brama wjazdowa o sklepieniu beczkowem z przyczółkami barokowemi. Parter z kamienia, piętro z cegły, zamieszkałe obecnie przez stróża. Zamek otoczony jest głębokim rowem i wałami zaopatrzonemi na 4 rogach w piecioboczne baszty. Zewnętrzne ściany wałów i bastjonów wzmocnione były murem szkarpowym z ciosowego kamienia, W murze tym widać strzelnice z kazamat, sklepionych w wale od strony wewnętrznej, Z murów tych zachowała ale jedynie cześć od strony południowo-wschodniej i bastion południowy. W obrębie wałów obszerny dziedziniec. Wzdłuż wałów Istniały sklepione kazamaty dziś są one zupełnie rozwalone, zachowało się. jedynie kilka w wale północno-zachodnim..

Zbaraż. Kościól OO. Bernardynów.

Z każdego bastjonu prowadziły chodniki sklepione do pałacu. W bastionach tych były prawdopodobnie i więzienia,

W głębi dziedzińca palec; tylna jego część dotyka wału połudno-wschodniego wzdłuż całej jego długości, ponadto wrzyna się w wały boczne. Pałac ten zbudowany w stylu renesansowym składał się z szeregu wlększych i mniejszych komnat. Wnętrze jego zniszczone

Zbaraż Dzwonnica kofcioia OO, Bernardynów.

i zawalone, gruzami zachowały się. jedynie ściany zewnewne. Obramienia okien i drzwi ciosowe, u góry gzymsy. Pod pałacem widać sklepione piwnice i chodniki zawalone gruzami/ chodniki te miały łączyć również zamek z klasztorem, a świadczy o tem fakt, że przy kopaniu fundamentów, w mieście napotyka się, często na sklepione piwnice lub chodniki. Budowa pałacu wskazuje, że wzniesiony był wedle dokładnie opracowanego planu z wielką symetrją i starannością.

Naprzeciw zamku po drugiej stronie Gniezny klaszstor OO- Bernardynów, Zbudowany przes Jerzego ks, Zbaraskiero w r, 1627, W roku 1636 osiedlili się w nim OO. Bernardyni. Zburzony v roku 1648 przez Kozaków i Tatarów, w r, 1675 przez Turków, Kozaków I Tatarów, tak, że w r, 1732 zaledwie mury z niego pozostały. Nowy kościół zbudowany został w r, 1755. W r. 1763 było tu studjum teologi spekulatywnej, przeniesione poźniej do Lublina w r. 1766 sprowadzono studjum retoryki j filozofji.

58. Stary Zbaraż, Ruiny murów zamkowych.

W r, 1789 kościół i klasztor zniszczone zostały strasznym pożarem, poczem odbudowane przetrwały do dziś. Obecnie mieści się w klasztorze państw, gimnazjum koedukacyjne. Pierwotnie zbudowany był kościół w stylu barokowym, odbudowany został w stylu renesansowym/styl barokowy zachowała jedynie dzwonnica. Fasada kościoła łukowo wklęsła, po obu stronach wieże, W refektarzu klasztornym freski Stroińskiego, Dookoła klasztoru mury ze strzelnicami, lochami łączy się klasztor z zamkiem.

Za miastem 3 kim na zachód, w tak zwanym Starym Zbarażu ruiny starego zamku zbaraskiego, gniazda rodu Zbaraskich. Zbudowany był w wieku XV na krawędzi wyniosłej, skalistej góry. Zachowały się do dziś resztki ścian z kamienia łamanego ! część bramy wjazdowej. W r. 1474 kniaź Wąsyl Wasylewicz Nieświcki, broniąc się przeciw Tatarom spalił się wraz z zamkiem. Odbu-dowany potem przetrwał do roku 1589, W tym roku broniony przez Janusza ks. Zbaraskiego, zniszczony został przez hordy tatarskie. Zamku tego ks. Zbarascy nie odbudowywali więcej, lecz założyli nowy. po przeciwległej stronie t, j. opisany wyżej tak zw, nowy zamek zbaraski.

W Załużu obok Zbaraża cerkiew obronna sSpasa« na sąsiednlem wzgórzu koło starego zamku zbaraskiego, zwana powszechnie >>Monastyrek<< od klasztoru OO. Bazyljanów, który tu niegdyś istniał. Cerkiew ta zbudowana została w r, 1600 przez starostę zbaraskiego Nowickiego, za czasów wojewody bracławskiego, Janusza ks. Zbaraskiego. Świadczy o tem wmurowana tablica z napisem w języku ruskim. Zbudowana z kamienia z wieżą, zaopatrzoną w strzelnice, o beczkowych sklepieniach, posiada niektóre ozdoby architektoniczne w stylu renesansowym, zwłaszcza sklepienia, okna i obramowany kamieniem i gzymsem wchód do wieży.

7 kim. na wschód od Zbaraża Zarubince ze staropolskim dworem z XVII w., gdzie Samuel ze Skrzypny Twardowski (16001610) układał swe historyczne poematy.

W Bereźnicy Małej, 20 km. na zachód od Zbarażą, wystawiony przez miejscowych chłopów pomnik Kościuszki.

55 kim. na wschód od Zbaraża, a 15 kim, na północ od stacji kolejowej Podwoło-czyska ,niedaleko źródeł Zbrucza, miejscowość Toki. Oblane z trzech stron wodą.

óo. Troki Ruiny zamku.

na górze za wsią, wznoszą się ruiny zamku ks. Wiśniowieckich. Mury zamku miały postać trójkąta z trzema basztami po rogach, posiadającemi strzelnice. Zachowała się jeszcze baszta pięcioboczna, pozatym pozostała tylko cześć ściany wschodniej i południowej. Zwiedzający ze względu na strefę pograniczną winni się uprzednio zaopatrzyć w Starostwie w Zbarażu w specjalne przepustki.

Książka..O Galicji ...Zdjęcia z kresów ..Kresy wschodnie GrzymałówInterakcyjna mapa Polski i świata