Początek książki...O Galicji ...Zdjęcia z kresów ..Mapy historyczne..Kresy wschodnie Księgarnia “Kresy Wschodnie”

Początek

Powiat BUCZACZ

Powierzchnia 1.193 km¹ — Ludność 116.737.

Buczacz miasto powiatowe, ludność około 10.000, leży na linji kolejowej Czortków—Stanisławów, Stacja kolejowa w miejscu. Dorożki, auta, autobusy w miejscu. (Cena dorożek od 2—3 zł). Hotele: Andermana przy ul. Kolejowej i Dicka. Restauracje: Kolejowa, Pietraszkowej, Kasynowa, >>Stanisławowianka« (Wandy Harlos). Pokoje do śniadań; Rogozińskiego i Leligdowicza. — Urzędy państwowe i samorządowe: Starostwo, Sąd powiatowy, Urzędy skarbowe, Urząd pocztowo-tefegraficzny, Pow. Kom, P. P., Inspektorat szkolny. Wydział Powiatowy, Zakłady naukowe: Gimnazjum państwowe, Bazyljanów i pryw. Seminarjum żeńskie. Instytucje ekonomiczne i społeczne: Pow. Kasa Oszcz, »Rólnik« kooper., Pow. Składnica kółek rolniczych, Pow. Sojuz Kooperatyw, Spółdzielnia inwalidzka. Organizacje sportowe i społeczne: Sokół, Hufiec harc.. Strzelec i miejscowy Oddział Wo­jewódzkiego Towarzystwa Turystyczno-Kra joznawczego,

Buczacz położony po obu brzegach rzeki Strypy w jarze. Brzeg wschodni tworzy wyniosła góra Fedor, na której w r. 1924 dokonano cennych wykopalisk z epoki przedhistorycznej.

Miasto istniejące już od XII w. znane w późniejszej historj! z traktatu buczackiego, zwanego haniebnym <w 1672>, którym Michał Korybut Wilniowiecki odstąpił Turkom całe Podole z Kamieńcem podolskim.

Nad całym miastem góruje, po zachodniej stronie Strypy położony, zamek — właściwie ruiny. Zamek pier­wotnie drewniany¹, w XIV w. obmurowany, aż do końca XVII w, stawiał często czoło licznym najazdom Turków, Tatarów, Kozaków i Moskali. Wejście do zamku pro­wadziło przez czworoboczną wieżę — bramę zamkową, z której tylko ślady zaledwie pozostały. Wnętrze zamku zupełnie zniszczone i zasypane gruzami zawalonych pięter i. sufitów, Widoczne są tylko wystające resztki poszczer­bionych sian na samym obwodzie zamku. Obwód przed­stawia nieregularną elipsę, na której spoczywają mury dochodzące do 7 m. grubości z licznemi strzelnicami, prźystosowanemi do ognia krzyżowego. Zamek był gnia­zdem rodzinnem rodu Abdank Buczackich, gorliwych krzewicieli kultury i katolicyzmu na kresach. Z rodziny Buczackich przeszedł zamek wraz z licznemi dobrami jako wiano ostatniej z tego rodu Katarzyny na ród Tworowskich - Pilawitów, z tych zaś na Golskich, a następnie na Potockich.

W połowie XVII w. garnek prze­budowany, upiększony i wzmocniony przez Marję Mo-hylankę, żonę Stefana Potockiego podniesiony został do rzędu bardzo silnych warowni kresowych. Zamek ten głośną odegrał rolę w roku 1672 w czasie oblegania go przez sułtana Mahometa IV, który po zdobyciu Ka­mieńca Podolskiego, dłuższy czas obozował pod Buczaczem. W zamku broniła się pod nieobecność męża Jana Potockiego, wojewody bracławskiego — żona Teresa. Ta widząc, że część miasta została już zniszczona i, że z garstką obrońców nie zdoła się oprzeć potędze sułtana, wysłała do niego posłów z oznajmieniem, że broni się sama i pokonanie jednej białogłowy wielkiej sławy sułta­nowi nie przyniesie. Sułtan zaprzestał szturmować zamku . W towarzystwie wezyra odwiedził zamek. Teresa Potocka obdarowała hojnie sułtana, lecz ten otrzymane klejnoty podarował jednemu z Jej dzieci. To zachowanie się sułtana stało się głośne w całej Polsce a ówczesne kroniki wspominają o fakcie tym, jako szlachetnym i rycerskim. Również i w r, 1675 zamek ocalał dzięki temu, że w czasie oblegania go przez Ibrahima Szyszmana paszę, nadeszła wiadomość o zbliżaniu się króla Jana III, co spowodowało natychmiastowy odwrót Turków, W na­stępnym roku natomiast zamek został doszczętnie zni­szczony przez Ibrahima Szejtana. Odbudowany przez Jana Potockiego przetrwał w dobrym stanie do pierwszej połowy XVIII w. poczem opuszczony i zaniedbany po­czął chylić się ku upadkowi. Dla celów praktycznych zaczęto rozbierać mury, — a obecnie pozostały tylko ruiny. Na jednej ze ścian widnieje napis ostatniego zaborcy w języku rosyjskim z 1914 r,

W południowej stronie miasta, przy drodze wiodącej z Buczacza do Potoka złotego, zachowała się lipa t. zw. Mahometa, pod którą wspomniany pokój buczacki zo­stał zawarty. Lipa przed wojną była otoczona nasypem i cokołem dębowym, który w czasie wojny światowej został rozebrany. W mieście przy ulicy kolejowej znajduje się źródło zwane źródłem Sobieskiego, przy którem król odpoczywał znosząc orężem haniebny traktat buczacki i odzyskując Podole.

W samym środku miasta w rynku ratusz, zbudowany z końcem wieku XVIII w sty­lu rokokowym, przedstawia­jący wysoką wartość archi­tektoniczną jest to czworoboczna, terasowata budowa z zaokrąglonemi narożami. Na każdym czworoboku ku górze znajdowały się figury przedstawiające 12 prac Herkulesa, i których tylko 4 na I piętrze ocalały – górne zaś zostały zniszczone w czasie pożaru z 1865 r,, który wówczas całe miasto zniszczył. Obecnie ratusz ten wydzierżawiono kupcom i przekupkom na sklepy. Ze względu na wysoką wartość ratusza tak pamiątkową, jakoteż architektoniczną, zasługuje on na jak najtroskliwszą opiekę, W ratuszu zakłada się obecnie muzeum ziemi buczackiej.

Jakich 400 kroków od ratusza Kościół farny, zbu­dowany w r. 1765 przez Mikołaja Potockiego — posiada grobowce w piwnicach i archiwum z przywilejami i na­daniami. Nad wejściem głównem oryginalny napis: »Chcąc Potockich Pilawa mieć trzy krzyże, całe dom ten , na Bożą wybudował chwałę<<. {Wiadomo, że herb Pilawa znaczy się dwoma i pół krzyżami). Zewnętrzna strona kościoła niepociągająca ani stylem ani ozdobami — we­wnątrz doskonałej roboty snycerskiej ołtarze..

Na stoku góry Fedor, ufundowana przez tegoż Mi­kołaja Potockiego w r. 1753, pociąga swym oryginalnym późno-barokowym stylem cerkiew o 2 wyniosłych wie­żach z kopułą w pośrodku. Cerkiew wraz z klasztorem została wyposażona w dobra dla OO, Bazyijanów, którzy mieli obowiązek kształcić i chować swym kosztem mło­dzież obu wyznań katolickich. W pierwszych latach zaboru austriackiego warunki były jeszcze wykonywane— z czasem poszły w niepamięć. Przed cerkwią figura św. Onufrego i Matki Boskiej — na fasadzie herby Potoc­kich Pilawa,

Cerkiew św. Pokrowy z roku 1764 ż resztkami dawnego ikonostasu. Obraz Bogarodzicy, portret fun­datora, antypedjum przedstawiające Chrystusa w drodze do Emaus, Carskie wrota rzeźbione i bogato złocone,

Na przedmieściu Nagórzanka cerkiew św, Mikołaja w r 1610 fundowana przez Marję z Mohyłów Potocka, z pięknym ikonostasem, w stylu renesansowym z w. XVII,, wysokiej wartości artystycznej, ponadto obraz św. Mi­kołaja i rzeźbiony puchar z 1656 r

,Buczacz. Ratusz. ^{Buczacz. Wielki ołtarz w kościele farnym.} Buczacz. Cerkiew Bazyljanów.

Nad Strypą wysoki wiadukt kolejowy, tuż obok tunel paręset metrów długi, jedyny tego rodzaju na Podolu.

W pobliskiej wsi <1 km. od miasta) Podzameczek, ruiny zamku Buczackich z r. 1600, zniszczonego przez Turków w r. 1672, ze śladami trzech bram — w dole na wyspie Strypy fabryka słynnych w całej Polsce makat buczacklcn.

2 kim. od miasta w lesie, ruiny spalonego w r. 1672 przez Turków monasteru, zwane Monasterkiem. Piękny wodospad ze skały wapiennej. Rosną tu małe kwiaty, białe z fioletowym odcieniem — po roztarciu wypuszczają sok czerwonej barwy. Legenda ludu twierdzi, że jest to krew pomordowanych tu zakonników. Około 15 kim. na zachód od Buczacza, przy linji kolejowej Buczacz-Stanisławów, leży miasteczko Monasterzyska/ przed wojną była tu wielka fabryka tytoniu, dziś w znacznej części odnowiona i uruchomiona.

18 kim. na południe od Buczacza Potok Złoty. Autobus: Potok Złoty-Buczacz. Restauracja: Kuchciekiego, Fernezowej, w mieście Sąd, Urząd pocztowy, Szkoła powszechna, T, S. L, Sokół.

Na południe od miasta ruiny zamku Stefana Potoc­kiego z XVII w. Zamek zbudowany systemem fortalicjowym, otoczony wokół fosą i wałami, tworzy regu­larny czworobok z czterema basztami po rogach i piątą główną wjazdową od strony północnej. W ścianach i basztach liczne strzelnice, które z baszt broniły murów łączących je. Wewnątrz baszt ślady rusztowań belko­wych dla obrońców. Pod zamkiem liczne lochy. W zamku tym przemieszkiwał najchętniej Stefan Potocki, wojewoda bracławski z żoną swą Marją Mohylanką i tu przecho­wywał bogate skarby wzięte za nią w posagu. W r. 1672 zajęli go Turcy w drodze z Kamieńca na Buczacz. W r, 1675 ulokował tu Sobieski załogę pod dowództwem pułk. Mellina. W następnym roku Ibrahim Szejtan pasza zamek zdobył i' zniszczył. Odbudowany przetrwał w ca­łości do początku w. XIX, a przy ścianie północnej zamku od wewnątrz dotychczas zachowały się pokoje mieszkalne znacznie zniszczone, zachowując jednak typ mieszkań zamkowych.

W środku miasta piękny Kościół parafialny — gotyk — fundowany w r., 1634 przez Stefana Potockiego i jego żonę Mohylankę. Śliczny rzeźbiony chór z XVIII wieku, freski Stroińskiego, a w wielkim ołtarzu kurdybanowe antypedjum z XVII wieku. W westybulu cha­rakterystyczny portret fundatora. Po lewej stronie od wejścia, przy ołtarzu głównym, wmalowana tablica w ję­zyku łacińskim, przedstawiająca kronikę historyczną koś­cioła, fundatorów i władz kościelnych, po prawej ory­ginalny obraz przedstawiający » potrzebę wiedeńską<<, w której fundator bierze udział. Za kościołem przy szosie dwór, zbudowany w r. 1840 z wspaniałym parkiem okolonym lipowemt alejami. Do budowy dworu użyto wielu fragmentów opisanego zamku.

12¹/, kim. na południe od Buczacza Jazłowiec,pięknie położony w jarze Jazłowczyka. W XVI wieku duże miasto handlowe, równało się Lwowowi — dziś nędzna mieścina zupełnie zniszczona w wojnie światowej, -w czasie ofenzywy Brusiłowa <1916 r.>. Począt­kowo był Jazlowiec osadą ormian i rezydencją biskupów ormiańskich.

Od strony południowej na stromym cyplu, oblanym ze wszech stron wodami Jazłowczyka wznoszą się ruiny zamku, który zachował najwięcej cech średniowiecznego budownictwa przez ciężki układ nieregularnych murów, baszt 5 strzelnic. Przez kwadratową basztę prowadziło wejście do wnętrza zamku. Zamek istniał już w XV w. Obecnie ruiny pochodzą z przebudowy zamku doko­nanej przez Jerzego Jazłowieckiego, hetmana wielkiego koronnego (umarł 1575 r,). Po Jazłowieckich zamek przeszedł do Czuryłów, Wolskich, Bełżeckich, Odrzywolskich, a następnie w drodze kupna do Koniecpolskich. W r. 1672 poddał się prawie bez wystrzału HusseSnowi baszy Adenu, w następnym roku po zwycięstwie chocimskiem zamek przeszedł do Polski. W r. 1676 poddał się Ibrahimowi Szejtanowi paszy, na skutek opilstwa swego komendanta. Dopiero w r. 1684 zamek został odebrany Turkom, którzy na samą wiadomość, że wielki kro! i pogromca się zbliża z zamku ustąpili, część zaś załogi zgłosiła się dobrowolnie do służby królewskiej. Z początkiem w, XVIII przeszedł, zamek od Koniecpolskich do Lubomirskich, a w 1746 r. został nabyty w drodze kupna przez Stanisława Poniatowskiego, ojca króla Stanisława Augusta. Zamek poszedł w ruinę, gdyż nowy nabywca wcale o niego nie dbał, odbudowawszy obok zamku pałac, który przetrwał do dziś, dzięki opiece SS. Niepokalanek, które obecnie utrzymują w nim zakład wychowawczy dla dziewcząt,

30 kim. na południe od Buczacza, na prawym brzegu Dniestru, Rakowiec ruiny zaniku z 1660 r. spalonego w czasie walk Konfederacji Barskiej. Najlepiej zachowała

17, Buczacz, Jar Dniestru z ruinami zamku w Rakowcu.

Fot. Radomski

się oryginalna wysoka wieża czworoboczna o 3 węższych i czwartej szerszej ścianie.

8 kim. na północny<*zachód od Potoka Złotego Porchowa nad Dniestrem, ze skalnym monasterem w jarze dniestrowym, a 18 kim. na południowy-zachód od Buczacza <szosą> Koropiec z ruinami starego liorodyszcza i śladami osady przedhistorycznej. W parku wspaniały pałac hr. Badehiego.

Przepiękne jary dniestrowe ciągnące się od Niżniowa przez Koropiec, Ściankę, Kośmierzyn, Snowidów, Lukę, Kościeiniki, Hubin, stanowią miły cel wycieczek czółnami z biegiem rzeki. Jary te należą do najpiękniejszych okazów natury woj. Tarnopolskiego,

Książka..O Galicji ...Zdjęcia z kresów ..Kresy wschodnie GrzymałówInterakcyjna mapa Polski i świata

Początek